phân tích chi tiết

Nguyễn Khoa Điềm là một trong những nhà thơ tiêu biểu của thế hệ các nhà thơ trẻ thời kì chống Mĩ cứu nước. Thơ ông hấp dẫn người đọc bởi sự kết hợp giữa cảm xúc nồng nàn và suy tư sâu lắng của người trí thức về đất nước và con người Việt Nam. "Trường ca Mặt đường khát vọng" được tác giả hoàn thành ở chiến khu Trị - Thiên năm 1971, in lần đầu năm 1974, viết về sự thức tỉnh của tuổi trẻ đô thị vùng tạm chiếm miền Nam về non sông, đất nước, về sứ mệnh của mình. Đoạn trích Đất Nước thuộc chương V của trường ca này có tên là Ngôi nhà của nhân dân. Trong đoạn trích nổi bật lên hình tượng Đất Nước với những nét nghĩa rộng lớn: Đất Nước của Nhân Dân, Đất Nước của ca dao thần thoại. Và đặc biệt là hình tượng Đất Nước được khắc hoạ qua cảm nhận mới mẻ của nhà thơ khi nhìn từ phương diện văn hoá dân gian.
Hình ảnh Đất Nước hiện lên trước hết gắn liền với phong tục ăn trầu gợi nhắc đến truyền thuyết Sự tích trầu cau thể hiện vẻ đẹp đạo lí của con người Việt Nam qua mọi thăng trầm của lịch sử.
Đất Nước còn gắn với truyền thống lâu đời của dân tộc đó là thói quen đội nón ba tầm, quần đen áo nâu của phụ nữ Việt Nam xưa. Hình ảnh ấy cũng gợi nhớ đến câu chuyện cổ tích Cây tre trăm đốt kể về một chàng trai nghèo bị lão phú ông lừa gạt nhưng cuối cùng vẫn giữ được tấm lòng lương thiện, trung thực.
Tiếp theo, Đất Nước còn gắn với hình ảnh chiếc khăn trong câu ca dao:
Yêu em từ thuở trong nôi
Em nằm em khóc, anh ngồi anh ru
Cùng với đó là hình ảnh cái kèo, cái cột - những vật dụng quen thuộc trong ngôi nhà truyền thống của người Việt. Tất cả đều mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc.
Và cuối cùng, Đất Nước còn gắn với hình ảnh chiếc nón bài thơ xứ Huế. Nón bài thơ là sản phẩm thủ công mỹ nghệ tinh xảo, độc đáo, là món quà lưu niệm mà du khách không thể bỏ qua mỗi khi đặt chân tới mảnh đất cố đô.
Như vậy, bằng việc vận dụng sáng tạo chất liệu văn học dân gian, Nguyễn Khoa Điềm đã đem đến cho người đọc những cảm nhận mới mẻ về hình tượng Đất Nước. Đó là một Đất Nước bình dị, gần gũi, thân thiết với mỗi con người Việt Nam. Đồng thời, nhà thơ còn bộc lộ tình yêu quê hương tha thiết, niềm tự hào về nền văn hiến lâu đời của dân tộc.