Nguyễn Đình Chiểu là một trong những tác giả tiêu biểu của nền văn học trung đại Việt Nam. Ông không chỉ được biết đến với tài năng sáng tác mà còn bởi tấm lòng yêu nước thương dân sâu sắc. Điều này đã được thể hiện rõ nét qua tác phẩm "Chạy giặc". Bài thơ ra đời vào năm 1859 khi thực dân Pháp tấn công thành Gia Định. Qua đó, người đọc có thể thấy được nỗi đau xót trước cảnh đất nước bị xâm lược và niềm tin vào cuộc đấu tranh giành lại độc lập của nhân dân ta.Trước hết, hai câu đề đã tái hiện khung cảnh đất nước chìm trong khói lửa chiến tranh:"Tan chợ vừa nghe tiếng súng Tây,Một bàn cờ thế phút sa tay."Tiếng súng Tây bất ngờ nổ lên giữa phiên chợ đông đúc khiến cho mọi người phải hoảng hốt, sợ hãi. Từ "vừa" đã diễn tả sự đột ngột, bất ngờ của tình huống. Tiếng súng ấy chính là âm thanh báo hiệu cuộc chiến tranh tàn khốc sắp bắt đầu. Trong khoảnh khắc ấy, tất cả như trở nên hỗn loạn hơn bao giờ hết. Cuộc sống yên bình vốn có nay bỗng chốc biến mất, thay vào đó là bầu không khí căng thẳng, đầy hiểm nguy. Hình ảnh so sánh "một bàn cờ thế phút sa tay" gợi liên tưởng tới cuộc chiến đang diễn ra vô cùng gay go, quyết liệt. Bên thắng thì tiến lên phía trước, bên thua thì thất bại thảm hại. Chỉ trong chớp mắt, cục diện trận đấu đã hoàn toàn thay đổi. Như vậy, hai câu thơ trên đã làm nổi bật bối cảnh lịch sử của thời đại lúc bấy giờ. Đó là khi thực dân Pháp nổ súng xâm lược nước ta, gây nên cảnh đất nước rơi vào tình trạng hỗn loạn, tang tóc. Sau khi miêu tả bức tranh chiến tranh, tác giả tiếp tục tập trung vào việc khắc họa hình ảnh con người trong cảnh ngộ ấy:"Bỏ nhà lũ trẻ lơ xơ chạyMất ổ đàn chim dáo dác bay."Trong hai câu luận, tác giả đã sử dụng biện pháp đảo ngữ kết hợp với các từ láy giàu giá trị gợi hình như "lơ xơ", "dáo dác" nhằm nhấn mạnh vào tâm trạng hoang mang, lo lắng của con người. Những đứa trẻ thì "lơ xơ chạy" vì chúng quá nhỏ bé, chưa đủ sức để chống chọi lại với quân thù hung bạo. Còn những chú chim thì "dáo dác bay" vì chúng cũng chẳng biết nên đi đâu về đâu khi tổ ấm của mình đã bị phá hủy. Hai câu thơ đã gợi lên một khung cảnh thật bi thương, đau đớn. Cảnh vật thì tan tác, con người thì ly tán. Tất cả đều đang phải gánh chịu nỗi đau mất mát do chiến tranh gây ra. Cuối cùng, ở hai câu kết, tác giả đã bộc lộ trực tiếp nỗi lòng của bản thân trước tình cảnh đất nước lâm nguy:"Bến Nghé của tiền tan bọt nướcĐồng Nai tranh ngói nhuốm màu mây."Câu thơ thứ sáu đã nhắc tới hai địa danh Bến Nghé và Đồng Nai. Đây đều là những nơi từng rất trù phú, thịnh vượng nhưng nay lại bị quân Pháp cướp bóc, đốt phá. Của cải, tài sản của nhân dân ta cứ thế mà tan biến theo dòng nước. Câu thơ cuối cùng đã thể hiện sự phẫn uất, căm giận của tác giả trước hành động phi nghĩa của kẻ thù. Màu mây xám xịt kia dường như chính là màu của máu và nước mắt.Như vậy, bài thơ "Chạy giặc" đã phản ánh chân thực cảnh tượng đất nước rơi vào tình trạng hỗn loạn, tang tóc khi thực dân Pháp nổ súng xâm lược. Đồng thời, qua đó, tác giả cũng bày tỏ niềm cảm thông, xót xa đối với những đau thương, mất mát mà nhân dân ta phải gánh chịu.