Tú Xương là một nhà thơ nổi tiếng của nền văn học Việt Nam. Ông có nhiều tác phẩm hay viết về nhiều chủ đề khác nhau. Trong đó, "Cảm Tết" là một trong những tác phẩm được đánh giá cao. Bài thơ đã thể hiện rõ nét tâm trạng của ông khi năm mới đến nhưng lại không có điều kiện để đón Tết đầy đủ như bao người.
Tú Xương tên thật là Trần Tế Xương, ngoài ra ông còn có nhiều bút danh khác như: Tú Mỡ, Sử Hộ Vương,...Quê quán của ông ở làng Vỵ Xuyên, huyện Mỹ Lộc, tỉnh Nam Định. Ông sinh ra và lớn lên trong thời kỳ đất nước ta đang chịu sự xâm lược của thực dân Pháp. Do đó, các tác phẩm của ông thường mang tính trào phúng, châm biếm sâu sắc.
Bài thơ Cảm Tết được sáng tác vào khoảng những năm đầu tiên khi mà thực dân Pháp bắt đầu đặt chân lên đất nước ta. Lúc này, xã hội rơi vào tình cảnh hỗn loạn, nhân dân lầm than, đói khổ. Gia đình của Tú Xương cũng không phải ngoại lệ. Vì vậy, mỗi dịp Tết đến xuân về, ông đều rất buồn rầu vì chẳng có điều kiện để ăn Tết cho tươm tất.
Mở đầu bài thơ, tác giả đã bộc lộ trực tiếp nỗi niềm của bản thân trước ngày Tết:
"Anh em đừng nghĩ Tết tôi nghèo
Tiền bạc trong kho chửa lĩnh tiêu."
Hai câu thơ trên chính là lời khẳng định của Tú Xương đối với bạn bè rằng gia cảnh của mình vẫn còn khó khăn, chưa dư dả nên mong mọi người đừng tặng quà cáp, biếu xén gì vào ngày Tết. Đồng thời, ông cũng muốn nói rằng dù hoàn cảnh thiếu thốn nhưng tinh thần vẫn lạc quan, vui vẻ.
Ở hai câu thực, tác giả đã miêu tả khung cảnh chuẩn bị đón Tết của gia đình mình:
"Rượu cúc nhắn gửi hàng biếng tới
Trà sen mượn hỏi gió kiêu sa."
Trong những ngày Tết cổ truyền, việc uống trà và thưởng thức rượu là hoạt động không thể thiếu. Tuy nhiên, do hoàn cảnh túng thiếu nên Tú Xương chỉ có thể nhờ người mua hộ rượu cúc chứ không dám mời trực tiếp. Còn với trà sen, ông phải mượn gió để hỏi xem giá cả như thế nào rồi mới quyết định mua. Hai từ "nhắn", "mượn" đã phần nào lột tả được sự khéo léo, tế nhị của tác giả. Dù túng thiếu nhưng ông vẫn giữ được thái độ lịch sự, nhã nhặn.
Đến hai câu luận, Tú Xương tiếp tục bày tỏ nỗi lòng của mình thông qua hình ảnh bánh chưng và thịt mỡ - hai món ăn đặc trưng của ngày Tết:
"Bánh chưng sắp gói, e nồm chảy
Giò lụa toan làm, sợ nắng thiu."
Vào mùa xuân, miền Bắc sẽ xuất hiện mưa phùn, nồm ẩm khiến cho mọi thứ dễ bị hỏng hóc. Chính vì vậy, Tú Xương lo lắng rằng bánh chưng sẽ bị ướt, giò lụa sẽ bị ôi thiu nếu mang ra chế biến. Qua đây, chúng ta có thể thấy được cuộc sống vất vả, cơ cực của ông.
Cuối cùng, ở hai câu kết, tác giả đã đưa ra lời khẳng định chắc chắn rằng sẽ đón Tết vào một thời điểm khác, khi kinh tế ổn định hơn:
"Thôi thế thì thôi đành Tết khác
Anh em đừng nghĩ Tết tôi nghèo!"
Dù hoàn cảnh khó khăn nhưng Tú Xương vẫn luôn lạc quan, yêu đời. Ông tin rằng một ngày nào đó, cuộc sống sẽ trở nên tốt đẹp hơn. Lời thơ nhẹ nhàng nhưng ẩn chứa bên trong là nỗi niềm khao khát đổi đời mãnh liệt.
Về nghệ thuật, bài thơ sử dụng ngôn ngữ giản dị, gần gũi với đời sống thường nhật. Bên cạnh đó, cách gieo vần chân "tiêu-biểu", "sa-tha" tạo nên sự liên kết chặt chẽ giữa các câu thơ. Hình ảnh thơ quen thuộc, mộc mạc, bình dị. Giọng điệu hóm hỉnh, hài hước nhưng ẩn chứa nỗi buồn sâu kín.
Như vậy, bài thơ Cảm Tết đã giúp chúng ta hiểu thêm về cuộc đời và số phận của Tú Xương. Đồng thời, nó cũng thể hiện tấm lòng yêu thương gia đình tha thiết của ông.