Truyện ngụ ngôn Thầy bói xem voi là một trong những tác phẩm tiêu biểu của kho tàng truyện dân gian Việt Nam. Tác phẩm đã mượn chuyện loài vật để nói chuyện con người, từ đó gửi gắm bài học sâu sắc về cách nhìn nhận, đánh giá sự việc, hiện tượng trong cuộc sống.
Truyện kể về năm ông thầy bói cùng nhau xem voi. Mỗi người chỉ sờ được một bộ phận của voi nhưng lại khẳng định đó là con voi toàn thể. Sự tranh cãi của các thầy bói dẫn đến xô xát khiến cho tất cả đều bị giam hãm trong ngục tù. Qua câu chuyện này, nhân dân ta muốn phê phán thói nhìn nhận, đánh giá sự việc, hiện tượng chủ quan, phiến diện đồng thời khuyên nhủ mọi người phải biết lắng nghe ý kiến của nhiều người khác nhau để có cái nhìn đa chiều, khách quan hơn.
Trước hết, truyện Thầy bói xem voi đã xây dựng tình huống truyện độc đáo, gây cười ngay từ đầu. Tình huống truyện xoay quanh việc năm ông thầy bói mù lần đầu tiên được xem voi. Vì không ai từng thấy voi nên họ rất tò mò và háo hức muốn tìm hiểu về nó. Tuy nhiên, do bị mù nên họ không thể tự mình đi xem voi mà phải nhờ người khác giúp đỡ. Người ta đưa cho họ một con voi lớn, cao khoảng hai mét, nặng vài tấn. Năm ông thầy bói đứng cạnh nhau, mỗi người cầm một bộ phận của con voi như vòi, ngà, tai, chân, đuôi. Họ dùng tay sờ soạng khắp cơ thể con voi rồi bắt đầu bàn tán xôn xao. Ông thứ nhất cho rằng con voi giống như cái chổi lớn. Ông thứ hai thì bảo nó giống như cái cột nhà. Ông thứ ba lại khẳng định con voi giống như cái quạt thóc. Ông thứ tư cũng cho rằng nó giống như cái đòn càn. Cuối cùng, ông thứ năm kết luận con voi giống như cái chổi quét nhà. Những lời bàn tán của các thầy bói ngày càng trở nên gay gắt, thậm chí còn dẫn đến xô xát. Kết quả là cả năm ông thầy bói đều bị giam hãm trong ngục tù.
Tình huống truyện vừa hài hước, vừa mang tính chất châm biếm, mỉa mai. Nó phản ánh thực trạng xã hội lúc bấy giờ, khi mà con người thường có những suy nghĩ, đánh giá chủ quan, phiến diện về sự việc, hiện tượng. Đồng thời, tình huống truyện cũng là lời cảnh tỉnh cho chúng ta cần phải biết lắng nghe ý kiến của người khác, tránh rơi vào tình trạng tương tự như các thầy bói trong truyện.
Ngoài ra, truyện Thầy bói xem voi còn sử dụng thành công biện pháp tu từ so sánh. Các thầy bói đã so sánh con voi với những hình ảnh quen thuộc trong đời sống hàng ngày như chổi, cột nhà, quạt thóc, đòn càn,... Điều này giúp cho người đọc dễ dàng hình dung được ngoại hình, kích thước của con voi. Bên cạnh đó, biện pháp tu từ so sánh còn góp phần làm tăng tính hài hước, dí dỏm cho câu chuyện.
Cuối cùng, truyện Thầy bói xem voi còn mang ý nghĩa giáo dục sâu sắc. Câu chuyện là lời nhắc nhở chúng ta cần phải biết lắng nghe ý kiến của người khác, tránh rơi vào tình trạng chủ quan, phiến diện. Khi đánh giá sự việc, hiện tượng, chúng ta cần phải có cái nhìn đa chiều, khách quan, dựa trên những bằng chứng cụ thể. Chỉ có như vậy, chúng ta mới có thể đưa ra những nhận định chính xác, đúng đắn.