tóm tắt lý thuyết bài 21 sinh học kết nối tri thức

Chào bạn, tôi rất vui được giải đáp những thắc mắc của bạn về học thuyết tiến hóa tổng hợp hiện đại. Đây là một chủ đề quan trọng trong chương trình Sinh học THPT, và việc nắm vững kiến thức này sẽ giúp bạn hiểu sâu sắc hơn về quá trình tiến hóa của sinh vật trên Trái Đất.

1. Khái niệm tiến hóa nhỏ và đơn vị tiến hóa nhỏ
Tiến hóa nhỏ (Microevolution): Là quá trình biến đổi tần số allele và tần số kiểu gen của quần thể trong một thời gian ngắn. Tiến hóa nhỏ diễn ra trong phạm vi một loài hoặc một nhóm loài có quan hệ gần gũi.
Đơn vị tiến hóa nhỏ: Quần thể sinh vật. Quần thể là một nhóm các cá thể cùng loài, sống trong một khu vực nhất định, có khả năng giao phối với nhau để sinh sản.
2. Các nhân tố tiến hóa
Học thuyết tiến hóa tổng hợp hiện đại đã bổ sung và hoàn thiện những hiểu biết về các nhân tố tiến hóa, bao gồm:

Đột biến: Là những biến đổi ngẫu nhiên trong cấu trúc của gen hoặc nhiễm sắc thể. Đột biến có thể tạo ra các allele mới, làm tăng tính đa dạng di truyền của quần thể.
Phiêu bạt di truyền (Genetic drift): Là sự thay đổi tần số allele một cách ngẫu nhiên, đặc biệt ở các quần thể nhỏ. Phiêu bạt di truyền có thể làm giảm tính đa dạng di truyền của quần thể.
Dòng gen (Gene flow): Là sự di chuyển của các allele giữa các quần thể. Dòng gen có thể làm tăng tính đa dạng di truyền của quần thể nhận và giảm sự khác biệt di truyền giữa các quần thể.
Chọn lọc tự nhiên: Là quá trình chọn lọc các cá thể có kiểu gen thích nghi hơn với môi trường. Chọn lọc tự nhiên có thể làm thay đổi tần số allele và tần số kiểu gen của quần thể theo hướng thích nghi.
Giao phối không ngẫu nhiên (Non-random mating): Là hiện tượng các cá thể giao phối với nhau không ngẫu nhiên, mà dựa trên một số tiêu chí nhất định (ví dụ: lựa chọn bạn tình dựa trên kích thước, màu sắc...). Giao phối không ngẫu nhiên có thể làm thay đổi tần số kiểu gen của quần thể.
3. Thích nghi và cơ chế hình thành đặc điểm thích nghi
Thích nghi (Adaptation): Là những đặc điểm cấu trúc, sinh lý hoặc tập tính giúp sinh vật tồn tại và sinh sản tốt hơn trong môi trường sống của chúng.
Cơ chế hình thành đặc điểm thích nghi:*
Biến dị: Các cá thể trong quần thể có sự khác biệt về các đặc điểm (do đột biến, tái tổ hợp gen...).
Chọn lọc: Môi trường chọn lọc các cá thể có đặc điểm thích nghi hơn.
Di truyền: Các đặc điểm thích nghi được di truyền cho thế hệ sau.
Tích lũy: Qua nhiều thế hệ, các đặc điểm thích nghi ngày càng được tích lũy và hoàn thiện.
4. Tính hợp lý tương đối của các đặc điểm thích nghi
Các đặc điểm thích nghi chỉ hợp lý tương đối, vì:

Môi trường luôn thay đổi: Đặc điểm thích nghi với môi trường này có thể không còn thích nghi với môi trường khác.
Giới hạn của sự hoàn hảo: Không có đặc điểm nào là hoàn hảo tuyệt đối.
Sự đánh đổi: Một đặc điểm có thể có lợi cho chức năng này, nhưng lại có hại cho chức năng khác.
Ví dụ: Chim sẻ có mỏ nhọn để ăn hạt, nhưng mỏ nhọn cũng gây khó khăn khi chúng ăn quả.

5. Loài sinh học và cơ chế hình thành loài
Loài sinh học (Biological species): Là một nhóm các quần thể có khả năng giao phối với nhau trong tự nhiên và sinh ra con cái có khả năng sinh sản.
Cơ chế hình thành loài:*
Cách ly: Các quần thể bị cách ly nhau về mặt địa lý (cách ly địa lý) hoặc về mặt sinh sản (cách ly sinh sản).
Phân ly tính trạng: Do tác động của các nhân tố tiến hóa, các quần thể ngày càng khác biệt nhau về các đặc điểm.
Hình thành loài mới: Khi sự khác biệt đạt đến mức độ nhất định, các quần thể không còn khả năng giao phối với nhau nữa và hình thành loài mới.
6. Tần số allele và tần số kiểu gen của quần thể
Tần số allele và tần số kiểu gen của quần thể có thể thay đổi qua các thế hệ do tác động của các nhân tố tiến hóa (đột biến, phiêu bạt di truyền, dòng gen, chọn lọc tự nhiên, giao phối không ngẫu nhiên). Nếu không có các nhân tố này tác động, tần số allele và tần số kiểu gen của quần thể sẽ được duy trì ổn định theo định luật Hardy-Weinberg.

Hy vọng những giải thích trên đã giúp bạn hiểu rõ hơn về học thuyết tiến hóa tổng hợp hiện đại. Nếu bạn có bất kỳ câu hỏi nào khác, đừng ngần ngại hỏi nhé!