Nhà thơ Hoàng Trần Cương được nhiều người biết đến qua tập thơ Trường Sơn Đông - Trường Sơn Tây. Tập thơ gồm có 57 bài thơ, được sáng tác trong khoảng thời gian từ tháng 4 năm 1968 cho tới tận tháng 5 năm 1971. Trong đó có rất nhiều bài thơ hay, gây xúc động mạnh mẽ cho người đọc. Nổi bật nhất trong số đó là bài thơ Trước nghĩa trang Trường Sơn. Bài thơ đã giúp chúng ta hiểu hơn về sự hy sinh mất mát to lớn của dân tộc ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước đầy cam go và ác liệt.
Bài thơ mở đầu bằng những vần thơ thật da diết và xót xa:
Chiều nay bên một nghĩa trang
Đứng trước ngàn nấm mồ vô danh
Không một dòng địa chỉ
Không một người thân thích
Không một tấm ảnh
Để khi tôi nhìn tôi khóc
Những đời người một nắng hai sương
Lưng cong xuống luống cày
Trên đất nước đau thương
Còn những mẹ già ngồi khóc trẻ
Những vợ tìm chồng nức nở
Call name
Những đứa con nhìn bức ảnh đen trắng
Mà không rõ mặt cha...
Ôi những người mặc quân phục
Sao không về thăm quê
Tôi muốn nhắc tên các anh
Những Anh Hùng Liệt Sĩ
Không một dòng địa chỉ
Không một người thân thích
Không một tấm ảnh
Cho tôi nhắc tên các anh
Lê Đình Duật
Nguyễn Hồng Quân
Vũ Đình Văn
Bùi Công Thắng
Cao Xuân Tuấn
Hoàng Kim Giao
Lê Văn Đình
Trần Minh Vân
Và hàng vạn những người lính
Đã ngã xuống trên đường Trường Sơn
Xác vùi chôn trên đồi cao
Bóng thâm đen màu cây lá
Chỉ đôi dép là còn đi tiếp
Chỉ đôi dép là còn bước đi
Chỉ đôi dép là còn đi mãi
Đôi dép đơn sơ
Mũi autocad quai hậu
Như miền nam hai mươi năm
Như đất nước hai mươi năm
Như chân tôi hôm nay.
Trong khổ thơ đầu tiên, nhà thơ đã khắc họa thành công không gian rộng lớn, mênh mông của nghĩa trang Trường Sơn. Nơi đây có rất nhiều nấm mồ nằm cạnh nhau, nối tiếp nhau "dài lắm". Những nấm mồ ấy đều là những nấm mồ vô danh, không một dòng địa chỉ, không một người thân thích, không một tấm ảnh. Điều đó khiến cho chúng ta cảm thấy nghẹn ngào, xúc động. Bởi những người đang yên nghỉ nơi đây đều là những người con ưu tú của đất nước, họ đã hy sinh xương máu để bảo vệ nền độc lập, tự do của Tổ quốc. Họ ra đi khi tuổi đời còn rất trẻ, khi ước mơ, khát vọng còn dang dở. Sự hy sinh thầm lặng của các anh đã trở thành bất tử, sẽ mãi mãi được khắc ghi trong trái tim mỗi người dân Việt Nam.
Nhà thơ đã sử dụng biện pháp tu từ so sánh kết hợp với phép điệp cấu trúc "như miền nam hai mươi năm / Như đất nước hai mươi năm / Như chân tôi hôm nay" nhằm nhấn mạnh vào sự khốc liệt, tàn bạo của cuộc chiến tranh chống Mỹ cứu nước. Cuộc chiến tranh ấy kéo dài suốt hai mươi năm, khiến cho bao gia đình phải ly tán, bao người con phải lìa xa quê hương. Và giờ đây, khi đất nước đã hòa bình, thống nhất thì những người lính năm xưa vẫn luôn ghi nhớ trong tim mình những năm tháng gian khổ, hào hùng ấy.
Hình ảnh "đôi dép" ở cuối khổ thơ thứ ba là một hình ảnh ẩn dụ đầy sáng tạo và giàu ý nghĩa. Đôi dép là vật dụng quen thuộc của người lính trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ. Nó gắn liền với những bước chân hành quân, những trận đánh ác liệt, những hi sinh, mất mát. Đôi dép cũng là minh chứng cho sự giản dị, mộc mạc, thanh cao của người lính. Dù đã hy sinh nhưng những người lính ấy vẫn luôn gắn bó với quê hương, đất nước. Họ vẫn tiếp tục đồng hành cùng dân tộc trên con đường xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Qua bài thơ Trước nghĩa trang Trường Sơn, nhà thơ Hoàng Trần Cương đã thể hiện lòng biết ơn sâu sắc đối với những người đã hy sinh vì độc lập, tự do của đất nước. Đồng thời, bài thơ cũng nhắc nhở thế hệ trẻ phải luôn ghi nhớ công lao to lớn của cha ông, ra sức học tập, rèn luyện để xây dựng đất nước ngày càng giàu đẹp.
Tóm lại, bài thơ Trước nghĩa trang Trường Sơn là một bài thơ hay, giàu ý nghĩa nhân văn. Bài thơ đã để lại trong lòng người đọc nhiều cảm xúc sâu lắng. Đó là niềm tiếc thương, xót xa trước sự hy sinh của các anh hùng liệt sĩ; là lòng biết ơn sâu sắc đối với những người đã cống hiến xương máu cho đất nước; là niềm tin tưởng vào tương lai tươi sáng của dân tộc.