“Bánh trôi nước” là một trong những bài thơ nổi tiếng nhất của Hồ Xuân Hương. Bài thơ vừa cho thấy vẻ đẹp và số phận người phụ nữ trong xã hội cũ, đồng thời cho thấy tấm lòng nhân văn cao cả của bà: yêu thương trân trọng người phụ nữ.Bài thơ có hai lớp nghĩa chính, lớp nghĩa thứ nhất là lớp nghĩa tả thực, miêu tả bánh trôi nước từ hình dáng cho đến cách làm. Bánh trôi có hình tròn, màu trắng. Làm bánh trôi bằng cách viên thành hình tròn nhỏ vừa ăn, bên trong bánh trôi là một viên đường nhỏ, thường được làm bằng đường phên hoặc đường phèn. Khi luộc thấy bánh lên tức là bánh đã chín. Bài thơ dường như chỉ đơn giản nói về cách làm bánh trôi và món bánh trôi nước. Nhưng không chỉ vậy, hồ xuân hương còn muốn nói đến vẻ đẹp và số phận của người phụ nữ trong xã hội phong kiến xưa: “Thân em vừa trắng lại vừa tròn/ Bảy nổi ba chìm với nước non”.
Mở đầu bài thơ nhà thơ Hồ Xuân Hương đã gợi mở những hình ảnh của những chiếc bánh trôi nước. Bánh trôi nước là loại bánh được làm bằng bột gạo nếp, qua bàn tay của những người nghệ nhân thì khi nặn xong chúng có hình dạng tròn trịa cùng một màu trắng đặc trưng của gạo. Ở trong bài thơ này, Hồ Xuân Hương đã mượn hình ảnh của những chiếc bánh trôi nước để nói về cuộc sống và số phận của những người phụ nữ trong xã hội xưa. Hiểu như thế ta có thể thấy qua hình ảnh tròn trắng, của những chiếc bánh trôi diễn tả vẻ đẹp bên ngoài, vẻ đẹp hình thể của những người phụ nữ. Đó chính là một vẻ đẹp tươi mới, tròn trịa, đầy sức sống Thân em vừa trắng lại vừa tròn nhưng đối nghịch với vẻ đẹp đầy sức sống đó lại là một số phận tương lai đầy mịt mờ tăm tối. Bảy nổi ba chìm với nước non. Về ý nghĩa tả thực ta có thể hiểu đây là quá trình luộc chín bánh hoàn thành bước cuối cùng. Nhưng đây cũng chính là một hình ảnh mang ý nghĩa biểu tượng bởi nó gợi ra số phận cuộc đời đầy thăng trầm, biến động của người phụ nữ. Như đã nói, trong xã hội xưa sinh ra trong thân phận của người phụ nữ vốn đã là một thiệt thòi, bất công rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn. Tác giả sử dụng một biện pháp đảo ngữ, nói lên người phụ nữ phải sống lệ thuộc. Tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử lúc ở nhà thì phụ thuộc vào cha, cha bảo gì thì làm lấy chẳng dám làm trái. Khi lập gia đình thì phải cung phụng cho chồng, chồng mất phải nương nhờ vào con. Trên cuộc đời này làm gì có quan niệm vô lý đến như vậy. Biết bao giờ họ mới có cuộc sống riêng tư, tự lập cho chính bản thân mình. Họ phải đau khổ biết bao để chịu đựng những đạo lý như vậy.
Nhưng vượt lên trên hoàn cảnh người phụ nữ vẫn luôn giữ vững nét đẹp của chính mình. Mà nét đẹp ấy lại được so sánh với cái tinh khiết của thiên nhiên, mảnh mai, thanh khiết, tươi tắn đó chính là hình ảnh của cánh sen thơm ngát giữa đầm. Dù cho đầm có bẩn, có đục đến đâu thì hoa sen vẫn đẹp, vẫn tươi. Để rồi từ đó tác giả khẳng định vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ. Họ luôn luôn giữ vững phẩm chất cao quý trong mọi tình huống của cuộc sống:
“Mà em vẫn giữ tấm lòng son”
Gợi ra một sự cố gắng vươn lên số phận để gìn giữ phẩm giá. Từ “vẫn” thể hiện niềm tự hào, kiêu hãnh của người phụ nữ vì đã giữ trọn vẹn được tâm hồn trong sáng của mình. Như vậy, bài thơ Bánh trôi nước cho thấy sự trân trọng trước vẻ đẹp, phẩm chất trong trắng của người phụ nữ Việt Nam trong xã hội xưa. Đồng thời, tác giả cũng bày tỏ niềm thương cảm cho cuộc đời lận đận của họ.