Nguyễn Du là đại thi hào dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới, tên tuổi của ông gắn liền với "Truyện Kiều", một tuyệt tác số một của văn học trung đại Việt Nam.
Nguyễn Du (1765 - 1820) tên chữ là Tố Như, hiệu là Thanh Hiên, quê gốc ở Tiên Điền, Nghi Xuân, Hà Tĩnh nhưng được sinh ra tại Thăng Long ngày 25 tháng 11 năm Ất Dậu (tức ngày 3 tháng 11 năm 1765). Gia đình Nguyễn Du là một gia đình đại quý tộc, có thế lực vào bậc nhất đương thời. Thân sinh là Hoàng Giáp Nguyễn Nghiễm, làm quan đến tham tụng (tể tướng) tước Xuân quận công triều Lê. Mẹ là bà Trần Thị Tần, vợ thứ ba của Nguyễn Nghiễm, người xã Hoa Thiều, huyện Đông Ngàn, xứ Kinh Bắc, nay thuộc tỉnh Bắc Ninh. Bà Tần là một người phụ nữ thông minh, xinh đẹp, một trong những giai nhân nổi tiếng đất Kinh Kỳ xưa.
Xuất thân trong gia đình quý tộc, Nguyễn Du có điều kiện dùi mài kinh sử và sớm nắm giữ nhiều chức vụ quan trọng trong triều Lê, Nguyễn. Nhưng cuộc đời ông luôn gặp những khó khăn, trắc trở trên con đường công danh. Năm 1802, vua Gia Long lên ngôi mời ông ra làm quan, ông lần lượt đảm nhận nhiều chức vụ quan trọng trong triều Nguyễn. Năm 1813, Nguyễn Du được cử làm Chánh sứ đi Trung Quốc. Sau khi về nước, ông được thăng Tham tri bộ Lễ. Năm 1820, vua Gia Long mất, Minh Mạng (1791-1840) lên ngôi, Nguyễn Du lại được cử làm Chánh sứ đi Trung Quốc nhưng chưa kịp đi thì ngày 10 tháng 8 năm Canh Thìn (10 tháng 9 năm 1820) ông mất đột ngột trong một trận dịch lớn. Lúc này Nguyễn Du mới 55 tuổi.
Nguyễn Du đã để lại một di sản văn chương đồ sộ với những tác phẩm kiệt xuất, tiêu biểu là "Truyện Kiều". Ngoài ra còn có ba tập thơ chữ Hán: Thanh Hiên thi tập, Nam trung tạp ngâm, Bắc hành tạp lục và một số tác phẩm chữ Nôm như: Văn chiêu hồn, Văn tế, v.v...
"Truyện Kiều" (Đoạn trường Tân Thanh) là một tuyệt tác văn học Việt Nam, được viết dựa trên cuốn tiểu thuyết "Kim Vân Kiều truyện" của Thanh Tâm Tài Nhân, tên chữ là Từ Cam Đường, người Quảng Đông, Trung Quốc. Tác phẩm gồm 3254 câu thơ dựa theo thể lúc bát. Nội dung của truyện xoay quanh cuộc đời và số phận của nhân vật chính tên là Thúy Kiều, một người con gái tài sắc vẹn toàn nhưng lại có số phận gian truân, hẩm hiu.
Với "Truyện Kiều", Nguyễn Du đã đạt đến trình độ điêu luyện trong nghệ thuật kết hợp ngôn ngữ. Tài năng nghệ thuật của Nguyễn Du thể hiện ở khả năng lựa chọn đề tài, khả năng khắc họa tính cách nhân vật, khả năng miêu tả tâm trạng, khả năng vận dụng thành thạo các biện pháp tu từ và sử dụng sáng tạo ngôn ngữ tự nhiên.
Về mặt giá trị nội dung, "Truyện Kiều" phản ảnh bức tranh hiện thực rộng lớn của thời đại, đặc biệt là bộ mặt tàn bạo của tầng lớp thống trị và những thế lực hắc ám chà đạp lên quyền sống của con người. "Truyện Kiều" còn là tiếng nói thương cảm trước số phận bi kịch của con người, trân trọng giá trị con người, ngợi ca vẻ đẹp của tài năng, nhan sắc và khát vọng chân chính của con người. Đặc biệt là lòng hiếu thảo của Kiều với cha mẹ, tấm lòng thủy chung son sắt của Kiều với Kim Trọng. Bên cạnh đó, "Truyện Kiều" còn lên án, tố cáo những thế lực tàn bạo đã chà đạp lên quyền sống của con người, bênh vực và đấu tranh cho tự do, công lý và nguyện vọng hạnh phúc của con người.
Có thể nói, "Truyện Kiều" là một tác phẩm chứa đựng nhiều giá trị hiện thực và nhân đạo sâu sắc. Với "Truyện Kiều", Nguyễn Du đã thể hiện niềm xót xa thương cảm trước số phận bi kịch của người phụ nữ thông qua nhân vật Thúy Kiều; sự đồng cảm với khát vọng hạnh phúc của con người, mà điển hình là mối tình Kim Trọng và Thúy Kiều. Qua đó, Nguyễn Du đã lên án, tố cáo những thế lực tàn bạo đã chà đạp lên quyền sống của con người. Về giá trị nghệ thuật, "Truyện Kiều" đã đạt đến mức độ mẫu mực của nghệ thuật cổ điển. Với "Truyện Kiều", Nguyễn Du đã bộc lộ tài hoa trong nghệ thuật tự sự, với cách xây dựng nhân vật đến kể chuyện, đến tả cảnh đều đạt tới trình độ điêu luyện, sắc sảo. Có thể nói, "Truyện Kiều" là tác phẩm đỉnh cao của nghệ thuật thơ Nôm Việt Nam.
Bên cạnh đó, "Truyện Kiều" còn là một tác phẩm có sức sống trường tồn trong lòng dân tộc và đã góp phần đưa văn học Việt Nam vượt ra biên giới, đến với bạn bè năm châu, góp phần đưa văn học Việt Nam ra khắp thế giới.
Như vậy, với "Truyện Kiều", Nguyễn Du đã thể hiện tài năng kiệt xuất của mình, không chỉ trong lĩnh vực văn học mà còn cả trong lĩnh vực văn hóa, xã hội. Ông xứng đáng là Đại Thi Hào của dân tộc Việt Nam, là Danh nhân văn hóa thế giới.