Phân tích nhân vật Chí Phèo trong tác phẩm "Chí Phèo" của Nam Cao, chỉ ra những yếu tố xã hội và tâm lý dẫn đến sự tha hóa của nhân vật này.

Nam Cao là cây bút hiện thực xuất sắc của văn học Việt Nam thời kì 1930 – 1945. Nghệ thuật xây dựng nhân vật chính là điểm đặc sắc trong các sáng tác của Nam Cao, giúp ông khắc họa sinh động hiện thực cuộc sống của những con người cùng khổ. Điều này được thể hiện rõ trong tác phẩm “Chí Phèo”.
Nhân vật Chí Phèo có xuất phát điểm tốt đẹp. Là đứa trẻ bị bỏ rơi từ lúc mới lọt lòng, Chí Phèo được một bác phó cối không con đem về nuôi. Bác phó cối chết, Chí Phèo tứ cố vô thân, hết đi ở cho nhà này lại đi ở cho nhà khác. Không cha không mẹ, không một tấc đất cắm dùi, Chí Phèo lớn lên như cây cỏ, chẳng được ai ban cho chút tình thương. Thời gian làm canh điền cho nhà lí Kiến, Chí Phèo được tiếng là hiền như đất. Dù nghèo khổ, không được giáo dục nhưng Chí Phèo biết đâu là đúng sai, phải trái, biết xấu hổ.
Nhưng cái xã hội với những con người tàn ác, những thế lực hắc ám hung bạo đã cướp đi nhân cách, bản tính lương thiện và cả ước muốn làm người của Chí Phèo. Chỉ bằng vài câu nói thô lỗ của bà Ba, Chí Phèo đã bị cụ bá Kiến đẩy vào tù. Nhà tù thực dân đã tiếp tay cho bọn địa chủ biến Chí Phèo từ một người nông dân hiền lành thành tên lưu manh bị xã hội ruồng bỏ. Từ đây, Chí Phèo bị tước đoạt nhân tính, sống trong sự cô độc.
Khi ra tù, Chí Phèo trở thành một con người hoàn toàn khác. Hắn mặc bộ quần áo mới nhưng trông như thằng sờ vó, đầu trọc lốc răng cạo trắng hớn, hai mắt gườm gườm trông gớm chết. Hắn về hôm trước hôm sau đã say mềm, vừa đi vừa chửi. Uống rượu không có tiền, hắn đốt nhà lí Kiến, đâm chém tất cả những ai hắn gặp. Và rồi hắn trở thành tay sai đắc lực cho lão cáo già Bá Kiến, hằng ngày chỉ biết làm nghề rạch mặt ăn vạ, cướp giật, bán rẻ cả nhân hình lẫn nhân tính.
Cuộc đời Chí Phèo tưởng như sẽ trượt dài trong tấn bi kịch đời mình. Nhưng rồi Nam Cao đã phát hiện trong chiều sâu tâm linh của nhân vật vẫn còn le lói ánh sáng của thiên lương. Khi gặp Thị Nở, ăn bát cháo hành và nhận được tình yêu của thị, Chí Phèo đã thức tỉnh. Hắn khao khát trở lại làm người lương thiện. Chí Phèo muốn làm hòa với mọi người, muốn được họ chấp nhận cho hắn trở lại với cộng đồng. Nhưng ước muốn chính đáng ấy của Chí Phèo đã không được xã hội chấp nhận. Chẳng ai có thể đảm bảo một tương lai tươi sáng cho Chí Phèo, trừ Thị Nở. Thế nhưng Thị lại từ chối Chí. Một lần nữa Chí Phèo rơi vào hố sâu của bi kịch. Hắn cầm dao giết chết kẻ thù lớn nhất của đời mình là Bá Kiến rồi tự sát. Cái chết vật vã, đau đớn của Chí Phèo thể hiện sự bế tắc của những kiếp người nô lệ trong xã hội đầy rẫy bất công và tội ác.
Qua nhân vật Chí Phèo, Nam Cao đã phải thốt lên: “Đời là đáng buồn, nhưng lại đáng buồn theo một nghĩa khác”. Như vậy, trong Chí Phèo, nhà văn Nam Cao đã xây dựng thành công hình tượng nhân vật điển hình trong hoàn cảnh điển hình.
Nghệ thuật xây dựng nhân vật của Nam Cao đạt tới trình độ bậc thầy. Ông không hề miêu tả ngoại hình của Chí Phèo mà chỉ kể về quá trình biến đổi tính cách của Chí Phèo. Ngôn ngữ Nam Cao đặc biệt rất phù hợp với diễn biến tâm lí nhân vật. Qua đó, nhà văn đã phản ánh chân thực xã hội đương thời với sức mạnh khủng khiếp của nó sẵn sàng dập tắt, tiêu diệt mọi mầm sống, huỷ diệt phẩm giá con người. Đồng
thời, nhà văn cũng khẳng định niềm tin vững chắc vào bản chất lương thiện của những người nông dân.