Trong nền văn học hiện đại Việt Nam, Ngô Tất Tố là một tên tuổi đáng được tôn vinh. Ông là nhà văn hiện thực xuất sắc chuyên viết về nông thôn trước Cách mạng. Có thể nói, ông đã phẩu thuật từng lớp màng của xã hội phong kiến thối nát để phơi bày thực trạng khốn cùng của nông thôn Việt Nam. Một trong những tác phẩm nổi tiếng nhất của ông là tiểu thuyết "Tắt đèn", ngoài ra còn có “Việc làng”. Đoạn trích "Món nợ chung thân" đã vẽ lên bức tranh xã hội phong kiến thối nát, đầy rẫy những hủ tục lạc hậu, đè nén lên đôi vai của những người nông dân khốn khổ.
Đoạn trích "Món nợ chung thân" kể về anh chàng xe kéo tên Xe, vì món nợ chung thân mà phải bán vợ gả con để trả nợ cho lí trưởng. Qua đó, tác giả đã vạch trần bộ mặt tàn ác, vô nhân tính của chế độ phong kiến, đẩy người nông dân vào bước đường cùng. Bức tranh xã hội phong kiến được tái hiện một cách chân thực và sinh động qua những hủ tục lạc hậu, cổ hủ. Những hủ tục này đã trở thành sợi dây oan nghiệt trói buộc cuộc đời của những người nông dân thấp cổ bé họng.
Trước hết, đoạn trích đã khắc họa bức tranh xã hội phong kiến với những phong tục hủ lậu, lạc hậu. Xã hội phong kiến Việt Nam vốn dĩ đã mục nát, thối rữa từ bên trong. Những phong tục, tập quán cổ hủ, lạc hậu đã trở thành sợi dây oan nghiệt trói buộc cuộc đời của những người nông dân thấp cổ bé họng. Chúng đã khiến cho họ phải chịu đựng biết bao đau khổ, bất hạnh. Chẳng hạn như phong tục cưới xin, phong tục ma chay,... Những phong tục này đã trở thành gánh nặng, đè nén lên đôi vai của những người nông dân. Họ phải lao động vất vả quanh năm suốt tháng nhưng vẫn không đủ tiền để lo cho những phong tục này. Thậm chí, có những người còn phải bán vợ gả con để trả nợ cho lí trưởng.
Ngoài ra, đoạn trích còn thể hiện sự bất công, tàn bạo của chế độ phong kiến. Dưới chế độ phong kiến, người nông dân chỉ là những kẻ thấp hèn, bị bóc lột đến tận xương tủy. Họ phải chịu đựng biết bao áp bức, bất công. Chẳng hạn như anh chàng Xe trong đoạn trích, vì món nợ chung thân mà anh phải bán vợ gả con để trả nợ cho lí trưởng. Điều này đã khiến cho anh phải chịu đựng biết bao đau khổ, bất hạnh.
Không chỉ vậy, đoạn trích còn thể hiện tiếng nói phê phán mạnh mẽ của tác giả đối với chế độ phong kiến. Tác giả đã lên án gay gắt những hủ tục lạc hậu, cổ hủ đã trở thành sợi dây oan nghiệt trói buộc cuộc đời của những người nông dân. Đồng thời, tác giả cũng thể hiện sự cảm thông sâu sắc đối với nỗi khổ của người dân.
Về nghệ thuật, đoạn trích "Món nợ chung thân" có những nét đặc sắc sau:
Thứ nhất, đoạn trích được viết theo lối kể chuyện tự nhiên, hấp dẫn. Tác giả đã sử dụng ngôn ngữ giản dị, chân thật để kể lại câu chuyện. Nhờ đó, đoạn trích đã mang đến cho người đọc những cảm xúc chân thực, sâu sắc.
Thứ hai, đoạn trích đã xây dựng thành công nhân vật anh chàng Xe. Anh là một người nông dân nghèo khổ, bất hạnh. Vì món nợ chung thân mà anh phải bán vợ gả con để trả nợ cho lí trưởng. Tuy nhiên, anh vẫn giữ được tấm lòng lương thiện, vị tha.
Thứ ba, đoạn trích đã sử dụng ngôn ngữ giản dị, chân thật. Ngôn ngữ của đoạn trích đã góp phần thể hiện chân thực bức tranh xã hội phong kiến thối nát, đầy rẫy những hủ tục lạc hậu.
Như vậy, đoạn trích "Món nợ chung thân" là một tác phẩm xuất sắc của Ngô Tất Tố. Đoạn trích đã phản ánh chân thực bức tranh xã hội phong kiến thối nát, đầy rẫy những hủ tục lạc hậu. Đồng thời, đoạn trích cũng thể hiện tiếng nói phê phán mạnh mẽ của tác giả đối với chế độ phong kiến.