thuyết minh bài thơ khất thực của nguyễn du

Nhắc đến đại thi hào dân tộc Nguyễn Du, người ta nhớ ngay đến tác phẩm "Truyện Kiều" - kiệt tác văn chương của Việt Nam. Cảm hứng nhân đạo xuyên suốt các trang thơ của Nguyễn Du, ông luôn trân trọng và đề cao giá trị của con người. Điều này được thể hiện sâu sắc qua đoạn trích "Khát vọng tình yêu hạnh phúc" (trích "Truyện Kiều").

Đoạn trích "Khát vọng tình yêu hạnh phúc" nằm từ câu 723 đến câu 756 trong Truyện Kiều, thuộc phần II - Gia biến và lưu lạc. Đây là những vần thơ ghi lại cảnh Thúy Kiều rơi vào bẫy của Sở Khanh, bị lừa gạt và đánh đập, phải đi tìm nơi nương tựa mới.

Bốn bề bát ngát xa trông
Cát vàng cồn nọ bụi hồng dặm kia

Cảnh vật hoang vắng, lạnh lẽo càng tô đậm thêm nỗi cô đơn, buồn tủi đang vây quanh số phận nhỏ bé của nàng Kiều. Đứng trước không gian bao la, rộng lớn, quay mắt nhìn bốn bề chỉ thấy sóng nước mênh mông, xa xa là những làn sương khói mờ ảo, cảnh vật tuy đẹp nhưng hoang vắng, thiếu hơi ấm con người.

Bẽ bàng mây sớm đèn khuya
Nửa tình nửa cảnh như chia tấm lòng.

Một từ láy "bẽ bàng" nhưng đã lột tả được hết tâm trạng xấu hổ, tủi thẹn lẫn nỗi buồn của nàng Kiều. Một mình cô đơn giữa không gian quạnh hiu, nàng Kiều chỉ biết làm bạn với mây buổi sớm, đèn lúc đêm khuya. Thật cô đơn và tội nghiệp. Tưởng rằng cảnh vật tươi đẹp sẽ góp phần ca ngợi niềm vui hoàn hảo của tình yêu, nhưng nó chỉ làm tăng thêm nghịch cảnh và nỗi sầu dâng lên dồn dập khiến nàng Kiều thổn thức, đau đớn.

Khi tỉnh rượu lúc tàn canh
Giật mình mình lại thương mình xót xa

Rượu không còn tác dụng giúp nàng quên đi tất cả như trước. Giờ đây, mỗi khi tỉnh rượu lại là lúc nàng đối diện với chính mình, giật mình sửng sốt, thất thần. Nàng Kiều tự nhận ra nỗi đau đớn, sự cô đơn tột cùng đang bủa vây lấy mình. Mỗi từ ngữ đều lột tả được hết cái chua chát trong cuộc sống cũng như tâm trạng của nàng Kiều.

Khi sao phong gấm rủ là
Giờ sao tan tác như hoa giữa đường
Mặt sao dày gió dạn sương
Thân sao bướm chán ong chường bấy thân

Những hình ảnh ước lệ như "phong gấm rủ là", "hoa giữa đường", "dày gió dạn sương", "bướm chán ong chường" vừa miêu tả chân thực cảnh ngộ của nàng Kiều vừa gợi lên sự đồng cảm, thương xót trong lòng người đọc.

Trong hoàn cảnh trớ trêu ấy, nàng Kiều vẫn rất ý thức về thân phận bọt bèo, nổi chìm của mình.

Mặc người mưa Sở mây Tần
Những mình nào biết có xuân là gì

Hai câu thơ trên gợi nhắc đến điển tích về vua Sở và vua Thần Núi (vua Tần). Vua Sở Vương nằm mộng thấy thần núi hiện lên báo rằng sẽ có người đàn bà làm tổn hại triều đình. Sở Vương bèn đặt một chiếc màn gọi là "Sở mây" để ngăn chặn điềm gở đó. Còn vua Tần mơ thấy thần núi hiện lên nói rằng sẽ có người đàn bà tài sắc hơn người sẽ xuất hiện, người đó sẽ làm tổn hại đến nhà vua. Vì vậy, vua Tần dựng một chiếc màn gọi là "Tần gió" để ngăn cản điềm gở đó. Hai điển tích này đã được Nguyễn Du vận dụng một cách sáng tạo nhằm nhấn mạnh sự vô cảm, thờ ơ của nàng Kiều trước những chốn lầu xanh.

Trong hoàn cảnh của nàng Kiều, đúng ra nàng phải cảm thấy hạnh phúc khi được sống. Nhưng với nàng, đó lại là nỗi đau khôn cùng, nỗi đau bị giày vò cả về thể xác lẫn tâm hồn. Nàng tự nhận thấy mình không xứng đáng được hưởng hạnh phúc bởi cuộc sống của nàng là chuỗi dài những bi kịch, khổ đau.

Đời buồn đếm từng ngày bay
Dạt dào cơn lũ cuộc say mấy hồi

Cuộc sống của nàng Kiều giờ đây chẳng khác nào dòng chảy bất tận của thời gian, cứ lặng lẽ trôi đi mà không có bến bờ neo đậu. Tuổi xuân của nàng Kiều đang dần bị chôn vùi bởi những tháng ngày cay đắng, nhục nhã.

Đau đớn thay phận đàn bà
Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung

Câu thơ là tiếng kêu thương cảm cho số phận của những người phụ nữ sống trong xã hội xưa, họ thật mỏng manh, bé nhỏ và đáng thương. Lời than khóc của nàng Kiều cũng chính là lời oán thán của bà Huyện Thanh Quan hay Hồ Xuân Hương,... về sự bất công của số phận. Đó cũng là tiếng nói chung của các nhà thơ mới sau này khi viết về thân phận nhỏ bé của con người trước cuộc đời.

Như vậy, qua đoạn trích "Khát vọng tình yêu hạnh phúc", chúng ta thấy được những giá trị nhân đạo mà Nguyễn Du muốn gửi gắm. Ông trân trọng, nâng niu và đề cao giá trị của con người. Đồng thời, lên án gay gắt xã hội phong kiến bất công đã chà đạp lên quyền sống của con người.