Phân tích bếp lửa của Bằng Việt

Bằng Việt là nhà thơ xuất sắc của nền thơ ca Việt Nam. Ông có rất nhiều tác phẩm hay gây ấn tượng sâu sắc trong lòng độc giả, một trong số đó là tác phẩm "Bếp Lửa", bài thơ được ông sáng tác năm 1963 lúc 19 tuổi và đang di du học ở Liên Xô. Không quá khi nói rằng, "Bếp Lửa" là tác phẩm thành công nhất của Bằng Việt. Thông qua hình ảnh bếp lửa, bài thơ thể hiện lòng kính yêu, trân trọng và biết ơn của người cháu đối với bà và cũng là đối với gia đình, quê hương, đất nước. Đặc biệt, hình ảnh bếp lửa đã khơi nguồn hồi tưởng của người cháu về những kỉ niệm, những ký ức đẹp đẽ về bà và cũng là về gia đình, quê hương, đất nước.

Mở đầu bài thơ là hình ảnh ngọn lửa bập bùng cháy, ngọn lửa thực mà cũng chất chứa biết bao ý nghĩa:

"Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa!"

Một khung cảnh bình dị, đơn sơ nhưng lại gần gũi, thân thuộc biết bao. Đặc biệt là hình ảnh "một bếp lửa chờn vờn sương sớm" gợi lên sự ấm áp ngay cả khi màn đêm vẫn đang bao trùm khắp cảnh vật. Hai láy từ "chờn vờn", "ấp iu" được sử dụng thật tài tình vừa giúp cho câu thơ thêm sinh động, bay bổng vừa cho thấy sự khéo léo, tài hoa của nhà thơ. Từ láy "chờn vờn" diễn tả ánh lửa bay lên hợp rồi lại tan, tan rồi lại hợp; từ láy "ấp iu" gợi liên tưởng đến đôi bàn tay tảo tần của người bà trong suốt nửa đời người, dường như bà dành trọn nửa cuộc đời của mình để vun đắp hạnh phúc gia đình và nuôi nấng đứa cháu nhỏ. Tất cả đã khiến cho câu thơ đọng lại trong lòng người đọc biết bao ý nghĩa. Cùng với hình ảnh bếp lửa là kỉ niệm tuổi thơ sống bên bà:

"Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói
Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi
Bố đi đánh xe khô rạc ngựa gầy
Chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháu
Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay!"

Tuổi thơ của người cháu đầy ắp những kỷ niệm bên người bà. Cái tuổi lên bốn xa cha mẹ, sống cùng bà, có lẽ vì vậy mà mọi kí ức về bà đều in hằn trong tâm trí. Chỉ là một vài kỉ niệm như: "Tám năm ròng cháu cùng bà nhóm lửa", "bà dạy cháu làm, bà chăm cháu học"- những kỉ niệm tuy giản dị nhưng lại vô cùng sâu đậm, không bao giờ quên. Hay ngay cả khi lớn khôn, cháu vẫn không thôi nhớ về bà với những kỉ niệm ấm áp:

"Giờ cháu đã đi xa. Có ngọn khói trăm tàu
Có lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả
Nhưng vẫn chẳng lúc nào quên nhắc nhở
Sớm mai này bà nhóm bếp lên chưa?"

Câu thơ như trầm lắng lại, gợi nên nỗi xúc động dạt dào. Dấu chấm xuất hiện giữa dòng thơ như nút thắt nhẹ nhàng mà ám ảnh, gợi cho ta những nỗi nhớ da diết, miên man. Dù nay đã trưởng thành, được hưởng cuộc sống đầy đủ, dù có bao nhiêu niềm vui, bao nhiêu nếp sống mới thì cháu vẫn không nguôi quên hình ảnh bà trong tim mình với một tình cảm trân trọng, yêu quý.

Không dừng lại ở những kỉ niệm nơi bếp lửa, hình ảnh bếp lửa còn mang ý nghĩa trừu tượng, biến thành hình tượng ngọn lửa:

"Rồi sớm rồi chiều lại bếp lửa bà nhen
Một ngọn lửa, lòng bà luôn ủ sẵn
Một ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng..."

Từ "ngọn lửa" được sử dụng rất đắt, vừa diễn tả được ngọn lửa thực nơi bếp lửa bà nhen, vừa nói tới ngọn lửa bất diệt trong trái tim bà. Đó còn là ngọn lửa của niềm tin, hi vọng, ngọn lửa của tình yêu thương, sẻ chia mà bà dành cho cháu. Chính nhờ cái ngọn lửa ấy của bà mà cháu có sức mạnh, nghị lực và niềm tin để vươn lên phía trước.

Như vậy, hình ảnh bà và hình ảnh bếp lửa đã hòa quyện làm một. Bà nhóm bếp lửa mỗi sớm mai còn nhóm cả lên ngọn lửa của sự sống và tình yêu thương. Bếp lửa và bà như là chỗ dựa tinh thần vững chắc để cháu bước vào đời.

Qua bài thơ, người đọc cảm nhận được tình cảm gia đình là tình cảm thiêng liêng cao quý nhất. Đặt bài thơ vào hoàn cảnh ra đời, khi đất nước đang bị chia cắt, ta cảm thấy thêm thấm thía, tình cảm gia đình đã góp phần làm nên tình yêu quê hương, đất nước rộng lớn. Cảm ơn những vần thơ đầy ý nghĩa của Bằng Việt, chúng ta càng cảm thấy quý trọng hơn tình cảm gia đình, đặc biệt là tình yêu thương của người bà kính mến.