Nguyễn Dữ là nhà văn lỗi lạc của đất nước ta trong thế kỷ 16. Vốn là học trò giỏi của Trạng Trình - Nguyễn Bỉnh Khiêm. Ngoài thơ, ông còn để lại tập văn xuôi viết bằng chữ Hán, gồm có 20 truyện ghi chép những mẩu chuyện hoang đường lưu truyền trong dân gian; cuối mỗi truyện thường bình luận nhằm giáo huấn con người đời sau. Đứng đầu là truyện "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên" nói lên một quan niệm ở đời "cứng cỏi", giữ vững lương tâm nghề nghiệp, trước uy quyền tàn bạo.
Truyện kể Ngô Tử Văn, tên là Soạn, người huyện Yên Dũng, đất Lạng Giang. Chàng vốn khảng khái, nóng nảy, thấy sự gian tà thì không thể chịu được, vùng Bắc người ta vẫn khen là một người cương phương. Ngôi đền ngôi đền gần làng tử Văn, hồn của tên giặc họ Thôi đã tử trận nơi góc biển, xin Tào quan đề cử với Thượng đế cho chiếm miếu để trú ngụ. Tử Văn rất tức giận, một hôm tắm gội sạch sẽ, khấn trời rồi châm lửa đốt đền. Sau khi đốt đền về nhà, chàng cảm thấy mệt mỏi, thân thể đau đớn, khó chịu, đầu lảo đảo và bụng run run, rồi nổi lên một cơn sốt nóng sốt rét. Trong khi sốt mê man, chàng thấy có một người khôi ngô, cao lớn, đầu đội mũ trụ đến đòi làm trả lại ngôi đền như cũ. Tử Văn khăng khăng từ chối, liền bị thủ hạ của người kia bắt xuống âm phủ. Ở đây, chàng gặp và nói chuyện với một người cũng đi thu xếp tai nạn giống mình. Người đó tên là cư sĩ, trước đây vì giết hại người nên sau khi chết bị đày ở địa ngục, nay được thả về trần gian, phải mặc áo vải thô, đi bộ, không được cưỡi ngựa và mang hài. Cư sĩ khuyên Tử Văn đừng sợ hãi, nên cố gắng tỉnh táo để tìm cách cứu mình.
Đến đêm, khi bị giải đi xử kiện ở âm phủ, Tử Văn gặp Diêm Vương. Trước điện chính Diêm Vương, Tử Văn cãi vã gan dạ với người mặc áo vải, không sợ hãi gì cả. Câu nói của chàng như sấm vang, khiến Diêm Vương kinh hồn. Ngờ đâu, lời khai của người mặc áo vải là gian dối. Tử Văn bèn xin Diêm Vương cho người đến đền Tản Viên để xét nghiệm. Diêm Vương gật đầu đồng ý. Tin lời Tử Văn, Diêm Vương tha tội chết, cho tử Văn được sống, chỉ trích phạt vong linh tên giặc họ Thôi kia bằng cách sai lính đưa hắn đến giết ở chỗ gốc đa rồi lập tức cho hồn Tử Văn trở về quê. Một tháng sau, Tử Văn quả nhiên sống lại. Chàng tới đền Tản Viên vào một ngày có tiệc nhỏ. Thổ Công mời chàng húp bát yến vừa rồi và báo cho chàng biết về việc chàng bị tên giặc họ Thôi lừa và đã được tiến cử giữ chức phán sự đền Tản Viên. Tử Văn nghe vậy lấy làm mừng lắm, bèn vâng lời dặn dò của Thổ Công, nhận chức ấy.
Câu chuyện kết thúc có hậu này phản ánh niềm tin vào công lí, chính nghĩa của con người thời bấy giờ. Đó là niềm tin vào sự chiến thắng tất yếu của cái thiện trước cái ác. Đồng thời ca ngợi những con người trung thực, thẳng thắn như Ngô Tử Văn, dám nghĩ, dám làm, cứng cỏi, không sợ uy quyền, chức tước, không sợ ma quỷ. Qua đó, tác giả Nguyễn Dữ muốn gửi gắm đến mọi người rằng: Hãy luôn đứng lên bảo vệ lẽ phải, bảo vệ công lý, bởi lẽ chính nghĩa bao giờ cũng chiến thắng gian tà.
Qua truyện "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên", Nguyễn Dữ đã phê phán hiện thực xã hội đương thời với những quan lại hèn nhát, tham lam, nhũng nhiễu và bọn quan lại ở địa phương bao che cho nhau cùng hãm hại người dân lương thiện. Bên cạnh đó, truyện còn đề cao tinh thần tự tôn dân tộc, khẳng định rằng cái thiện sẽ luôn chiến thắng cái ác. Với nghệ thuật xây dựng tình huống độc đáo, kết cấu chặt chẽ, cách dẫn dắt tuy chậm rãi nhưng lôi cuốn, truyện đã tạo nên ấn tượng sâu đậm trong lòng người đọc.