Viết bài văn nghị luận phân tích bài thơ Thu điếu của Nguyễn Khuyến

Dưới đây là bài văn nghị luận phân tích bài thơ "Thu điếu" (Câu cá mùa thu) của Nguyễn Khuyến, trình bày theo cấu trúc đầy đủ (mở bài – thân bài – kết bài), phù hợp với chương trình Ngữ văn THPT:

BÀI VĂN NGHỊ LUẬN PHÂN TÍCH BÀI THƠ “THU ĐIẾU” – NGUYỄN KHUYẾN

Mở bài:

Nguyễn Khuyến là một trong những nhà thơ lớn của văn học dân tộc ở thế kỷ XIX, nổi tiếng với chùm ba bài thơ thu: Thu vịnh, Thu ẩm, và Thu điếu. Trong đó, bài thơ "Thu điếu" (Câu cá mùa thu) không chỉ thể hiện vẻ đẹp thanh tao của thiên nhiên mùa thu quê hương Bắc Bộ, mà còn thể hiện tâm hồn nhàn tản, thanh cao và lòng yêu nước thầm kín của nhà thơ. Qua bài thơ này, người đọc có thể cảm nhận được vẻ đẹp cổ điển của thơ Nôm Đường luật cũng như vẻ đẹp tâm hồn của một nhà nho ẩn dật giữa thời buổi nhiễu nhương.

Thân bài:

1. Hoàn cảnh sáng tác và khái quát nội dung:

"Thu điếu" được Nguyễn Khuyến sáng tác trong thời gian lui về ở ẩn sau khi từ quan, thể hiện tâm hồn thanh thản, sống hòa mình với thiên nhiên. Qua hình ảnh câu cá mùa thu, nhà thơ không chỉ vẽ nên một bức tranh mùa thu yên ả mà còn thể hiện quan niệm sống "nhàn" đầy triết lý của nhà Nho thời xưa.

2. Phân tích bức tranh mùa thu qua từng hình ảnh thơ:

“Ao thu lạnh lẽo nước trong veo,

Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo.”

• Mở đầu bài thơ là không gian ao thu – nhỏ hẹp, tĩnh lặng, với làn nước “trong veo” gợi nên một sự yên bình tuyệt đối. Từ láy “lạnh lẽo” không chỉ nói về thời tiết mà còn gợi cảm giác cô tịch, vắng vẻ.
• Hình ảnh “một chiếc thuyền câu bé tẻo teo” làm nổi bật sự nhỏ bé của con người trước thiên nhiên, đồng thời thể hiện lối sống ẩn dật, đơn độc nhưng thanh cao của tác giả.

“Sóng biếc theo làn hơi gợn tí,

Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo.”

• Thiên nhiên được miêu tả với những chuyển động nhẹ nhàng đến mức gần như tĩnh tại: sóng chỉ “gợn tí”, lá vàng “khẽ đưa vèo”. Mọi chuyển động đều rất nhẹ, rất tinh tế.
• Những từ láy như “gợn tí”, “khẽ đưa” gợi tả cảm nhận tinh tế của một tâm hồn nhạy cảm, đồng điệu với cảnh vật.

“Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt,

Ngõ trúc quanh co khách vắng teo.”

• Không gian tiếp tục mở rộng lên bầu trời với hình ảnh “tầng mây lơ lửng” và sắc trời “xanh ngắt” – tạo nên chiều sâu cho bức tranh.
• “Ngõ trúc quanh co khách vắng teo” làm nổi bật hơn cảm giác vắng lặng, cô liêu, đồng thời khẳng định không gian riêng biệt, tĩnh mịch của một người đã rời xa vòng danh lợi.

3. Hình tượng nhà thơ – người câu cá:

“Tựa gối buông cần lâu chẳng được,

Cá đâu đớp động dưới chân bèo.”

• Hình ảnh người câu cá là trung tâm của bài thơ. Ông “tựa gối buông cần” – một tư thế ung dung, thư thái, cho thấy tâm thế an nhàn của tác giả.
• Câu thơ cuối “Cá đâu đớp động dưới chân bèo” như một dấu chấm phá – làm cho cảnh vật bừng sống sau một chuỗi hình ảnh tĩnh. Tuy nhiên, đây cũng có thể được hiểu là sự bâng khuâng, thấp thỏm trong tâm trạng nhà thơ – một sự tỉnh thức giữa sự yên lặng kéo dài.

4. Nghệ thuật đặc sắc:

• Bài thơ sử dụng thể thơ Thất ngôn bát cú Đường luật nhưng viết bằng tiếng Nôm, cho thấy sự kết hợp hài hòa giữa tính bác học và dân tộc.
• Nghệ thuật tả cảnh ngụ tình: Dưới hình ảnh thiên nhiên mùa thu là tâm trạng của một con người sống xa rời chốn quan trường, giữ cho mình sự thanh cao, trong sạch.
• Câu chữ hàm súc, ngôn từ giản dị mà sâu sắc, các từ láy được sử dụng rất hiệu quả để khắc họa không khí thu đặc trưng miền quê Bắc Bộ.

Kết bài:

Qua bài thơ "Thu điếu", Nguyễn Khuyến không chỉ vẽ nên một bức tranh mùa thu thôn quê nhẹ nhàng, tĩnh lặng và đầy chất thơ, mà còn thể hiện tâm hồn nhàn tản, cao khiết của một nhà nho yêu thiên nhiên, yêu quê hương và giữ trọn khí tiết trước thời cuộc. Đây là một trong những bài thơ tiêu biểu của văn học trung đại Việt Nam, thể hiện đỉnh cao của nghệ thuật tả cảnh ngụ tình và vẻ đẹp văn hóa dân tộc.

Nếu bạn cần mình viết lại ngắn gọn hơn, hoặc trình bày theo kiểu gạch đầu dòng để ôn tập, mình làm giúp luôn nhé!