Quần xã sinh vật là gì? Nêu rõ các đặc trưng cơ bản của quần thể? Thế nào là loài ưu thế, loài đặc trưng, cho ví dụ? Độ đa dạng của quần xã là gì ?

Quần xã sinh vật là tập hợp các loài sinh vật khác nhau cùng sinh sống, tồn tại và tương tác với nhau trong một khu vực sinh thái nhất định. Đây là một thành phần quan trọng của hệ sinh thái, nơi mối quan hệ giữa các sinh vật (cạnh tranh, ăn-kẻ, cộng sinh, vv) và tương tác với các yếu tố phi sinh vật (đất, nước, khí hậu, vv) cùng nhau hình thành nên cấu trúc và chức năng của hệ thống. Dưới đây là các đặc trưng cơ bản của quần xã (còn gọi là cộng đồng sinh vật): 1. Thành phần loài: Gồm các loài động thực vật khác nhau cùng sống trong một khu vực. Sự đa dạng về loài (species richness) phản ánh số lượng các loài tồn tại trong quần xã. 2. Cấu trúc phân tầng: Quần xã thường có cấu trúc phân tầng theo chiều cao (đối với cộng đồng thực vật) hay theo cấp vị sinh thái (đối với động vật). Ví dụ, trong một khu rừng có tầng cây lớn, tầng cây hút sáng, tầng bụi cây và tầng cỏ dại. Cấu trúc này giúp xác định cách thức sử dụng tài nguyên và ánh sáng của các loài. 3. Sự phân bố và mật độ: Quần xã thể hiện qua tỷ lệ mật độ và sự phân bố (đều hay không đều) của các loài. Một số loài có thể tập trung ở một điểm do điều kiện môi trường thuận lợi hay do mối quan hệ tương tác. 4. Quan hệ tương tác: Các loài trong quần xã tương tác với nhau theo nhiều cách khác nhau như cạnh tranh, ăn-kẻ, cộng sinh, ký sinh,… Những tương tác này quyết định sự ổn định và biến đổi của quần xã theo thời gian. 5. Năng lượng và chu trình dinh dưỡng: Quần xã có sự luân chuyển năng lượng và chất dinh dưỡng thông qua các chuỗi thức ăn (food chain) và các mối quan hệ dinh dưỡng khác nhau, từ đó điều chỉnh các quá trình sinh thái và duy trì cân bằng hệ sinh thái. Về khái niệm loài ưu thế và loài đặc trưng: • Loài ưu thế là loài có số lượng cá thể lớn, chiếm phần lớn sinh khối và có ảnh hưởng rõ rệt đến cấu trúc cũng như quá trình sinh thái của quần xã. Ví dụ, trong rừng nhiệt đới, một số loài cây có thể chiếm ưu thế về mặt số lượng và sinh khối, đóng vai trò chủ đạo trong việc tạo thành mái che và quyết định các điều kiện môi trường của rừng. • Loài đặc trưng là những loài có tính chất sinh thái riêng biệt, thường chỉ xuất hiện trong những điều kiện môi trường nhất định, góp phần tạo nên “dấu ấn” hoặc “chữ ký sinh thái” của một hệ sinh thái cụ thể. Ví dụ, các loài cây hoang dã quý hiếm ở vùng đất đá hay rừng nguyên sinh có thể được coi là loài đặc trưng vì chúng chỉ xuất hiện khi có những điều kiện môi trường rất đặc thù. Cuối cùng, độ đa dạng của quần xã (hay còn gọi là đa dạng sinh học của cộng đồng) đề cập đến mức độ phong phú và phân bố đều đặn của các loài trong quần xã. Độ đa dạng này được đánh giá qua: • Độ phong phú loài (species richness): Số lượng loài khác nhau có trong quần xã. • Độ đồng đều (evenness): Mức độ phân bố đều đặn của số lượng cá thể giữa các loài trong quần xã. Các chỉ số như chỉ số Shannon hay Simpson thường được sử dụng để định lượng độ đa dạng của quần xã, từ đó đánh giá tính bền vững và sức chịu đựng của hệ sinh thái trước những thay đổi môi trường. Vậy, quần xã sinh vật là một hệ thống phức tạp của các loài sống cùng nhau và tác động qua lại với nhau, có đặc trưng về thành phần loài, cấu trúc phân tầng, sự phân bố, các mối quan hệ sinh thái, và được biểu hiện qua độ đa dạng sinh học tổng quát của hệ thống.