Văn hóa Chăm Pa là một kho tàng di sản phong phú và độc đáo, chịu ảnh hưởng sâu sắc của văn hóa Ấn Độ, đặc biệt là Hindu giáo, nhưng vẫn giữ được bản sắc riêng biệt. Dưới đây là một số thành tựu văn hóa tiêu biểu của người Chăm Pa:
1. Kiến trúc và Điêu khắc:
- Thánh địa Mỹ Sơn: Đây là quần thể đền tháp Chăm Pa lớn nhất và quan trọng nhất, được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới. Các tháp được xây dựng bằng gạch nung với kỹ thuật xây dựng độc đáo, chạm khắc tinh xảo các họa tiết thần linh, vũ nữ Apsara, các linh vật như voi, sư tử, chim thần Garuda...
- Các tháp Chăm rải rác: Nhiều tháp Chăm khác còn tồn tại ở các tỉnh miền Trung Việt Nam như Tháp Bà Ponagar (Nha Trang), Tháp Pô Klong Garai (Ninh Thuận), Tháp Dương Long (Bình Định)... Mỗi tháp mang một phong cách kiến trúc và nghệ thuật điêu khắc riêng, phản ánh các giai đoạn lịch sử khác nhau của Chăm Pa.
- Kỹ thuật xây dựng: Người Chăm Pa có kỹ thuật xây dựng gạch rất độc đáo, các viên gạch được liên kết chặt chẽ với nhau mà không cần vôi vữa. Bí quyết này đến nay vẫn chưa được giải mã hoàn toàn.
- Điêu khắc: Nghệ thuật điêu khắc Chăm Pa đạt đến đỉnh cao với các tượng thần, phù điêu trang trí trên các tháp. Các tác phẩm thể hiện sự mạnh mẽ, uyển chuyển và mang đậm yếu tố tôn giáo. Các hình tượng như Shiva, Vishnu, Brahma, các vị thần Hindu khác và các linh vật được thể hiện một cách sinh động và đầy sức biểu cảm.
2. Tôn giáo và Tín ngưỡng:
- Hindu giáo: Đây là tôn giáo chính của vương quốc Chăm Pa trong phần lớn lịch sử. Các vị thần Hindu như Shiva (với Linga và Yoni), Vishnu, Brahma được thờ cúng rộng rãi.
- Phật giáo: Phật giáo Đại thừa cũng có thời kỳ phát triển ở Chăm Pa, thể hiện qua một số di tích và tượng Phật.
- Tín ngưỡng bản địa: Bên cạnh các tôn giáo du nhập, người Chăm Pa vẫn duy trì các tín ngưỡng bản địa liên quan đến thờ cúng tổ tiên, các vị thần tự nhiên. Sự hòa trộn giữa các tín ngưỡng này tạo nên một hệ thống tôn giáo đa dạng.
3. Văn học và Ngôn ngữ:
- Chữ viết: Người Chăm Pa có chữ viết riêng, dựa trên hệ chữ Brahmi của Ấn Độ. Các bia ký Chăm cổ được khắc trên đá là những nguồn tư liệu quý giá về lịch sử, văn hóa và ngôn ngữ Chăm Pa.
- Văn học dân gian: Dù không còn nhiều tư liệu, nhưng có thể đoán định người Chăm Pa có một nền văn học dân gian phong phú với các truyền thuyết, thần thoại, ca dao, tục ngữ.
- Ảnh hưởng ngôn ngữ: Tiếng Chăm hiện đại vẫn còn tồn tại và chịu ảnh hưởng của tiếng Sanskrit (tiếng Phạn) và các ngôn ngữ lân cận.
4. Âm nhạc và Múa:
- Âm nhạc: Âm nhạc Chăm Pa mang đậm âm hưởng của âm nhạc Ấn Độ và khu vực Đông Nam Á. Các nhạc cụ truyền thống như trống Paranưng, kèn Saranai vẫn được sử dụng trong các nghi lễ và lễ hội.
- Múa Apsara: Điệu múa Apsara, được khắc họa trên các phù điêu ở Mỹ Sơn, là một biểu tượng nghệ thuật đặc sắc của Chăm Pa, thể hiện sự duyên dáng và tinh tế. Các điệu múa khác cũng gắn liền với các nghi lễ tôn giáo và đời sống sinh hoạt.
5. Tổ chức xã hội và Luật pháp:
- Hệ thống đẳng cấp: Xã hội Chăm Pa cổ có hệ thống đẳng cấp chịu ảnh hưởng của Ấn Độ.
- Luật pháp: Các bia ký Chăm cổ cũng cung cấp thông tin về hệ thống luật pháp và quản lý hành chính của vương quốc.