Đề 1: Phân tích bài thơ "Tỏ lòng" của Phạm Ngũ Lão. Bài thơ "Tỏ lòng" là một trong những tác phẩm nổi bật trong thơ văn thời Trần, thể hiện sự yêu nước, lòng trung quân của tác giả Phạm Ngũ Lão. Phân...

Phạm Ngũ Lão là một danh tướng đời Trần. Tuy xuất thân từ tầng lớp bình dân song chí lớn tài cao nên ông nhanh chóng trở thành tùy tướng số một bên cạnh Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn. Trong cuộc kháng chiến chống quân Mông - Nguyên xâm lược, Phạm Ngũ Lão cùng những tên tuổi lớn khác của triều đình đã lập nên nhiều chiến công hiển hách, góp phần quan trọng vào thắng lợi của dân tộc. Ông sáng tác không nhiều nhưng Thuật hoài là một bài thơ nổi tiếng, được lưu truyền rộng rãi vì nó bày tỏ khát vọng mãnh liệt của tuổi trẻ trong xã hội phong kiến đương thời: làm trai phải trả cho xong món nợ công danh, có nghĩa là phải thực hiện đến cùng lí tưởng trung quân, ái quốc.

Bài thơ được viết theo thể tứ tuyệt luật Đường, 4 câu, mỗi câu 7 âm tiết. Hai câu đầu được dịch là:

Múa giáo non sông trải mấy thâu
Ba quân hùng khí át sao Ngưu.
Trong nguyên bản, câu 1 là một cụm động từ, động từ trung tâm là "hoành sóc", hành động này được bổ trợ nghĩa bởi các từ "độc lập" và "kháp kỉ thu", tức là cầm ngang ngọn giáo (trong tư thế chiến đấu) suốt nhiều năm (trải qua nhiều mùa thu). Như vậy, ở câu thơ đầu, hình ảnh con người hiện lên trong tư thế, hành động và thời gian không gian. Đây là một hình ảnh kì vĩ mang tầm vũ trụ. Tác giả không tả cụ thể việc gì, chỉ cho biết là người lính sẵn sàng chiến đấu bảo vệ Tổ quốc. Câu thơ thứ hai: "Tam quân tì hổ khí thôn ngưu" (Ba quân khí mạnh nuốt trôi trâu). Nếu câu thơ đầu miêu tả tư thế con người thì câu thơ thứ hai khắc họa sức mạnh của đoàn quân. Sức mạnh này được thể hiện qua hình ảnh ẩn dụ: "tam quân tì hổ khí thôn ngưu". Có thể hiểu sức mạnh ấy như sức mạnh của vị tướng đang chuẩn bị xông trận; cũng có thể hiểu đó là sức mạnh được tổng hợp từ hư vô, to lớn không thể đo đếm hết. Nó toát lên cái khí thế ngất trời của cả một tập thể hùng hậu, mạnh mẽ đến mức làm lu mờ tất cả. Ở câu thơ này, tác giả vẫn tiếp tục sử dụng lối nói khoa trương, phóng đại để nhấn mạnh sức mạnh và khí thế của quân đội ta.

Hai câu thơ sau vẫn là hình ảnh của những binh lính và chiến sĩ, nhưng không còn là hình ảnh của họ trong tư thế sẵn sàng chiến đấu nữa, mà là hình ảnh của họ khi đã gác lại binh khí để trở về cuộc sống đời thường. Hai câu thơ này thể hiện quan niệm về chí làm trai của nho giáo, đồng thời cũng bộc lộ nỗi lòng của tác giả:

Nam nhi vị liễu công danh trái
Tu thính nhân gian thuyết Vũ Hầu.
(Công danh nam tử còn vương nợ
Luống thẹn tai nghe chuyện Vũ Hầu.)

Theo quan niệm của nho giáo, kẻ làm trai là phải nợ công danh, nợ triều đại. Công danh được coi là món nợ phải trả của đấng nam nhi. Khi nói đến công danh, người ta thường nghĩ ngay đến những chiến công vang dội, những sự nghiệp lẫy lừng, gắn liền với tên tuổi của một cá nhân nào đó. Và Phạm Ngũ Lão cũng không ngoại lệ, ông luôn canh cánh trong lòng một nỗi trăn trở, day dứt vì chưa trả xong món nợ công danh. Là một tùy tướng đắc lực của Trần Hưng Đạo, từng lập công trong nhiều trận chiến chống giặc ngoại xâm nhưng ông vẫn thấy chưa xứng với danh hiệu nam nhi. Bởi vậy, ông thẹn thùng khi nghe chuyện về Vũ hầu Gia Cát Lượng, vị quân sư lỗi lạc của Lưu Bị thời Tam Quốc. Dù đã lập nhiều chiến công hiển hách nhưng ông vẫn thấy mình chưa xứng đáng với sự nghiệp cứu nước của tổ tiên. Nỗi thẹn của Phạm Ngũ Lão là nỗi thẹn của một bậc trượng phu giàu lòng yêu nước, khát khao cống hiến sức lực nhỏ bé của mình cho dân tộc.

Như vậy, bài thơ "Thuật hoài" vừa thể hiện được tinh thần yêu nước, khát vọng lập công của tuổi trẻ trong xã hội phong kiến đương thời, vừa giúp chúng ta hiểu thêm về vẻ đẹp tâm hồn của Phạm Ngũ Lão. Bài thơ là một minh chứng cho tinh thần yêu nước, quyết tâm bảo vệ Tổ quốc của dân tộc Việt Nam.