Nguyễn Đình Thi được biết đến là một nhà thơ tài năng, ông còn là một nhạc sĩ, một nhà phê bình văn học và sáng tác kịch. Ông đã đóng góp rất nhiều cho nền văn học Việt Nam. Bài thơ Đất nước được sáng tác trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp với cảm hứng ngợi ca đất nước, con người Việt Nam. Cảm hứng ấy được khơi dậy mạnh mẽ bởi vẻ đẹp của mùa thu đất nước.
Cảm hứng chủ đạo của bài thơ là niềm tự hào mãnh liệt về truyền thống anh hùng bất khuất của dân tộc Việt Nam. Tác giả đã khéo léo lồng ghép những suy tư sâu lắng về quê hương đất nước vào từng câu thơ. Bài thơ mang đậm chất trữ tình chính trị, thể hiện qua việc tác giả sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh, gợi cảm, tạo nên một bức tranh mùa thu tuyệt đẹp.
Bài thơ mở đầu bằng hai khổ thơ miêu tả mùa thu Hà Nội. Mùa thu Hà Nội trong thơ Nguyễn Đình Thi đẹp nhưng buồn, gợi lên nỗi nhớ thương da diết. Hình ảnh thiên nhiên được khắc họa tinh tế, gợi cảm: gió thổi, hương cốm, lá vàng rơi... Những hình ảnh này gợi lên một mùa thu lãng mạn, nhưng cũng ẩn chứa nỗi buồn man mác.
"Sáng mát trong như sáng năm xưa
Gió thổi mùa thu hương cốm mới
Tôi nhớ những ngày thu đã xa
Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội
Những phố dài xao xác hơi may
Người ra đi đầu không ngoảnh lại
Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy."
Khổ thơ thứ ba là sự chuyển biến tâm trạng của nhà thơ khi phải rời xa Hà Nội. Nhà thơ vẫn nhớ về Hà Nội với những kỷ niệm đẹp, nhưng giờ đây, Hà Nội đã trở thành quá khứ. Câu thơ "Người ra đi đầu không ngoảnh lại" thể hiện sự dứt khoát, nhưng cũng ẩn chứa nỗi buồn man mác.
Từ mùa thu Hà Nội, tác giả chuyển sang miêu tả mùa thu hiện tại ở chiến khu Việt Bắc. Mùa thu hiện tại tươi đẹp, tràn đầy sức sống. Hình ảnh thiên nhiên được khắc họa rực rỡ, tươi sáng: gió thổi, rừng tre, bầu trời xanh, cánh đồng thơm mát... Những hình ảnh này gợi lên một mùa thu sôi động, tràn đầy khí thế.
"Mùa thu nay khác rồi
Tôi đứng vui nghe giữa núi đồi
Gió thổi rừng tre phấp phới
Trời thu thay áo mới
Trong biếc nói cười thiết tha!"
Khổ thơ tiếp theo, tác giả nhắc đến truyền thống lịch sử lâu đời của dân tộc Việt Nam. Dân tộc Việt Nam đã trải qua hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước, đã ghi dấu những trang sử hào hùng. Truyền thống đó được thể hiện qua hình ảnh "trời xanh", "núi rừng", "những cánh đồng thơm mát", "những ngả đường bát ngát", "những dòng sông đỏ nặng phù sa"... Những hình ảnh này gợi lên một đất nước Việt Nam tươi đẹp, hùng vĩ, giàu truyền thống văn hóa.
"Trời xanh đây là của chúng ta
Núi rừng đây là của chúng ta
Những cánh đồng thơm mát
Những ngả đường bát ngát
Những dòng sông đỏ nặng phù sa"
Cuối cùng, tác giả khẳng định ý chí quyết tâm bảo vệ đất nước. Dù phải đối mặt với khó khăn, gian khổ, nhưng nhân dân Việt Nam sẽ luôn đoàn kết, kiên cường chiến đấu để giành lấy độc lập, tự do.
"Nước chúng ta
Nước những người chưa bao giờ khuất
Đêm đêm rì rầm trong tiếng đất
Những buổi ngày xưa vọng nói về"
Bằng ngôn ngữ giàu hình ảnh, giọng điệu linh hoạt, Nguyễn Đình Thi đã tạo nên một bức tranh mùa thu Hà Nội và mùa thu hiện tại ở chiến khu Việt Bắc thật đẹp, đồng thời khơi dậy lòng yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc. Bài thơ "Đất nước" là một tác phẩm tiêu biểu cho phong cách thơ của Nguyễn Đình Thi, thể hiện rõ nét tâm hồn và trí tuệ của một nhà thơ lớn.