câu 1. Thể thơ tự do của đoạn trích được xác định dựa trên sự linh hoạt về độ dài câu thơ, cách ngắt nhịp và gieo vần.
* Độ dài câu thơ: Câu thơ có độ dài khác nhau, không bị giới hạn bởi số lượng chữ cố định như các thể thơ truyền thống. Ví dụ, câu đầu tiên "Hoa gạo hồng lại nở, bà ơi!" có 6 chữ, câu thứ hai "cháu đã đi từ lòng bà ấp ủ" có 13 chữ, câu thứ ba "đã sống hết những vui buồn dân tộc" có 14 chữ,... Sự đa dạng này tạo nên tính phóng khoáng cho bài thơ.
* Cách ngắt nhịp: Cách ngắt nhịp trong mỗi câu thơ cũng rất linh hoạt, tùy thuộc vào nội dung và cảm xúc mà tác giả muốn truyền tải. Có những câu thơ ngắt nhịp đều đặn, tạo nên sự nhẹ nhàng, du dương như "Hoa gạo hồng lại nở, bà ơi!", nhưng cũng có những câu thơ ngắt nhịp bất thường, tạo nên sự gấp gáp, dồn nén như "những hoa bìm hoa súng nở trên ao". Điều này giúp tăng thêm sức biểu cảm cho từng câu thơ.
* Gieo vần: Gieo vần trong đoạn trích cũng khá tự do, không tuân theo quy luật chặt chẽ như các thể thơ truyền thống. Tác giả sử dụng nhiều loại vần như vần chân, vần lưng, vần liền,... Vần được gieo một cách ngẫu hứng, tạo nên âm điệu độc đáo cho bài thơ. Ví dụ, trong câu thơ "Những hoa bìm hoa súng nở trên ao", vần chân "ao" được gieo ở cuối câu, tạo nên sự hài hòa về âm thanh.
Tóm lại, thể thơ tự do của đoạn trích được thể hiện rõ nét qua sự linh hoạt về độ dài câu thơ, cách ngắt nhịp và gieo vần. Điều này góp phần tạo nên vẻ đẹp riêng biệt cho bài thơ, thể hiện tâm hồn phóng khoáng, tự do của tác giả Lưu Quang Vũ.
câu 2. Trong đoạn thơ in đậm, có hai từ miêu tả cảm xúc của nhân vật trữ tình: nghe và thương.
* "Nghe đất gọi": Từ "nghe" ở đây không đơn thuần là hành động tiếp nhận âm thanh mà còn ẩn chứa sự lắng nghe, thấu hiểu, cảm nhận sâu sắc về tiếng gọi của đất mẹ. Tiếng gọi ấy như một lời nhắc nhở, một lời thúc giục, khiến cho nhân vật trữ tình càng thêm trân trọng, yêu quý mảnh đất quê hương.
* "Thương": Cảm xúc này được bộc lộ rõ nét hơn khi nhân vật trữ tình nhìn thấy hình ảnh bà ngoại đang têm trầu bên chõng nước. Tình cảm thương yêu, kính trọng dành cho bà ngoại được nâng lên thành tình yêu quê hương, đất nước. Bà ngoại là biểu tượng của cội nguồn, của truyền thống, của những giá trị tinh thần thiêng liêng nhất. Nhân vật trữ tình cảm nhận được sự ấm áp, an toàn, bình yên từ vòng tay yêu thương của bà, từ đó khơi dậy niềm tự hào về quê hương, đất nước.
Hai từ "nghe" và "thương" kết hợp với nhau tạo nên một bức tranh cảm xúc đầy ấn tượng, thể hiện tình cảm sâu nặng của nhân vật trữ tình đối với quê hương, đất nước.
câu 3. Trong hai câu thơ "Em đi gặt trên cánh đồng cổ tích/ Lúa bàng hoàng chín rực những triền sông", tác giả Lưu Quang Vũ sử dụng biện pháp tu từ ẩn dụ chuyển đổi cảm giác.
* "Cánh đồng cổ tích": Hình ảnh này gợi sự liên tưởng đến một không gian huyền ảo, nơi thời gian như ngưng đọng, mang đậm nét đẹp truyền thống, cổ xưa. Ẩn dụ này giúp người đọc hình dung về một vùng quê yên bình, thơ mộng, nơi mà những giá trị truyền thống được gìn giữ và phát huy.
* "Lúa bàng hoàng chín rực": Từ "bàng hoàng" thường được dùng để miêu tả trạng thái bất ngờ, ngạc nhiên. Tuy nhiên, khi kết hợp với "chín rực", nó tạo nên hiệu quả nghệ thuật độc đáo. Sự kết hợp này khiến cho lúa chín trở nên rực rỡ hơn, lung linh hơn, như đang bừng tỉnh giấc sau một giấc ngủ dài.
Tác dụng của phép ẩn dụ:
* Gợi hình: Tạo nên bức tranh mùa thu vàng rực rỡ, đầy sức sống, với những cánh đồng lúa chín trải dài, uốn lượn theo triền sông.
* Gợi cảm: Thể hiện niềm tự hào, kiêu hãnh của người nông dân trước thành quả lao động của mình. Đồng thời, ẩn dụ cũng gợi lên nỗi nhớ da diết về quê hương, về những kỷ niệm tuổi thơ gắn bó với ruộng đồng.
Qua việc phân tích chi tiết từng yếu tố ẩn dụ, chúng ta có thể thấy rõ cách tác giả Lưu Quang Vũ sử dụng ngôn ngữ một cách tinh tế, tạo nên hiệu quả nghệ thuật cao, góp phần làm cho câu thơ thêm sinh động, giàu sức biểu cảm.
câu 4. Hai dòng thơ "đất nước đàn bầu / đất nước ban mai" mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc về vẻ đẹp và tinh thần của đất nước Việt Nam. Hình ảnh "đàn bầu" gợi liên tưởng đến âm nhạc truyền thống, đặc trưng của văn hóa Việt Nam, thể hiện sự gắn bó mật thiết giữa nghệ thuật và đời sống. Còn hình ảnh "ban mai" lại tượng trưng cho ánh sáng, hy vọng, niềm tin vào tương lai tươi sáng của đất nước. Hai hình ảnh này kết hợp tạo nên bức tranh tổng thể về đất nước Việt Nam vừa giàu bản sắc văn hóa, vừa tràn đầy sức sống, hướng tới tương lai tốt đẹp.
câu 5. Thông điệp mà tôi thấy ấn tượng nhất trong đoạn trích này chính là sự quan trọng của gia đình và nguồn gốc trong việc hình thành nhân cách và giá trị cá nhân. Đoạn trích cho chúng ta thấy rằng, dù chúng ta có trải qua nhiều thăng trầm và biến đổi trong cuộc sống, nhưng những giá trị cơ bản như tình yêu thương, sự chăm sóc và truyền thống gia đình luôn đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng nên con người chúng ta. Gia đình không chỉ là nơi chúng ta nhận được sự hỗ trợ và an ủi khi gặp khó khăn, mà còn là nơi chúng ta học được những giá trị đạo đức, lòng tự trọng và trách nhiệm xã hội.
Nguồn gốc cũng đóng vai trò quan trọng trong việc xác định danh tính và vị trí của mỗi người trong xã hội. Chúng ta thường tìm kiếm sự kết nối với quá khứ để hiểu rõ hơn về bản thân và đặt nền tảng cho tương lai. Việc khám phá và tôn vinh nguồn gốc giúp chúng ta duy trì mối liên hệ với lịch sử, văn hóa và truyền thống của tổ tiên, tạo nên sự đa dạng và phong phú cho thế giới.
Tuy nhiên, điều quan trọng cần nhớ là mặc dù gia đình và nguồn gốc rất quan trọng, chúng không phải là yếu tố duy nhất quyết định con người chúng ta. Mỗi người đều có quyền lựa chọn và phát triển bản thân dựa trên những giá trị riêng biệt. Điều quan trọng là chúng ta phải cân nhắc giữa việc giữ gìn và trân trọng nguồn gốc của mình, đồng thời sẵn sàng thay đổi và phát triển để trở thành phiên bản tốt nhất của chính mình.