Tuyên ngôn Độc lập là một văn kiện lịch sử vô giá, là áng văn chính luận mẫu mực, là bản cương lĩnh trình bày đường lối đấu tranh cách mạng và nền tảng tư tưởng của Đảng ta. Đây là một văn kiện lịch sử đặc biệt, vừa mang tính pháp lý, vừa mang tính thời đại sâu sắc.
Ngày 2/9/1945, tại quảng trường Ba Đình, trước hàng chục vạn đồng bào thủ đô, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thay mặt Chính phủ lâm thời nước Việt Nam dân chủ cộng hòa đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam mới.
Trước khi đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhắc nhở các thành viên Chính phủ lâm thời và đồng bào cả nước rằng: "Chúng ta muốn hòa bình, chúng ta phải tranh đấu". Vì vậy, ngay từ những ngày đầu tháng 9 năm 1945, dù bận trăm công nghìn việc nhưng Bác vẫn dành thời gian soạn thảo bản Tuyên ngôn Độc lập.
Ngày 26/8/1945, Bác rời chiến khu Việt Bắc về tới Hà Nội. Tối 27/8, Người vào nội thành, ở tầng 2 tại căn nhà số 48 Hàng Ngang. Tại đây, Bác đã soạn thảo bản Tuyên ngôn Độc lập.
Sáng ngày 28/8, Bác đi thăm tòa soạn báo Cứu quốc, cơ quan tuyên truyền của Tổng bộ Việt Minh. Tại đây, Người chỉ thị cho anh chị em cán bộ nhiệm vụ cụ thể chuẩn bị cho cuộc mít tinh lớn vào ngày 2/9. Buổi chiều, Người tiếp các bộ trưởng mới tham gia Chính phủ đưa ra dự án về nội các mới.
Ngày 29/8, Bác gửi tối hậu thư cho Pháp đòi quân Pháp ngừng bắn ngay. Đồng thời, Người triệu tập cuộc họp Thường vụ Trung ương Đảng, bàn về các vấn đề đối nội, đối ngoại và soạn thảo bản Tuyên ngôn Độc lập.
Ngày 30/8, Bác tiếp các vị trong Ủy ban Dân tộc giải phóng và Chính phủ lâm thời. Người quyết định một số vấn đề quan trọng như tổ chức lễ Quốc khánh, việc cử các ủy viên trong Ủy ban Dân tộc giải phóng vào Chính phủ, việc cử ông Nguyễn Hữu Trí làm Bộ trưởng Bộ Lao động...
Ngày 31/8, Bác mời các cụ phụ lão vào phủ Chủ tịch để cùng dự tiệc nhân dịp mừng quốc khánh. Cũng trong ngày này, Bác còn tiếp các đại biểu Nam bộ, Tây Nguyên, các đoàn thể xã hội, các đảng phái, đại diện giới công thương...
Đến sáng ngày 2/9, tại quảng trường Ba Đình, Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ lâm thời nước Việt Nam dân chủ cộng hòa đọc bản Tuyên ngôn Độc lập.
Không khí hôm đó thật trang nghiêm, hàng chục vạn đồng bào thủ đô tập trung về quảng trường, nơi có cờ đỏ sao vàng đang phấp phới bay trên lễ đài bằng gỗ. Đúng 14 giờ, Chủ tịch Hồ Chí Minh bước lên lễ đài. Mọi ánh mắt hướng về Người. Sau khi chào đồng bào, Bác đã đọc bản Tuyên ngôn Độc lập khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hòa.
Trong bộ quần áo ka ki quen thuộc, mái tóc bạc, đôi mắt hiền từ, Bác nhìn khắp đám đông, bắt gặp gương mặt rạng ngời hạnh phúc của từng người. Giọng nói ấm áp, truyền cảm của Bác cất lên, vang vọng khắp quảng trường Ba Đình: "Hỡi đồng bào cả nước, tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng...".
Cả quảng trường im lặng lắng nghe. Từng câu, từng chữ trong bản Tuyên ngôn Độc lập thấm sâu vào trái tim và khối óc của mỗi người dân Việt Nam. Đến phần cuối của bản Tuyên ngôn Độc lập, Bác dừng lại và hỏi: "Tôi nói, đồng bào nghe rõ không?". Một tiếng "có" của 100.000 người đồng thanh vang dậy. Trong giây phút thiêng liêng ấy, ai cũng thấy rưng rưng xúc động.
Sau khi đọc xong bản Tuyên ngôn Độc lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh trân trọng giới thiệu với đồng bào cả nước về thành phần của Chính phủ lâm thời. Người đại diện cho Chính phủ lâm thời trịnh trọng thề trước quốc dân đồng bào: Chính phủ lâm thời sẵn sàng hy sinh đến giọt máu cuối cùng, để giữ vững quyền tự do, độc lập của dân tộc.
Tiếng vỗ tay như sấm dậy vang dội cả quảng trường Ba Đình. Lá cờ đỏ sao vàng phấp phới tung bay trên lễ đài, tung bay trên những ngôi nhà, những phướn đỏ, cổng chào, trên những mũ mũ, áo quần của mọi người.
Bản Tuyên ngôn Độc lập là một văn kiện lịch sử đặc biệt, vừa mang tính pháp lý, vừa mang tính thời đại sâu sắc. Với bản Tuyên ngôn Độc lập, lần đầu tiên Việt Nam hiện diện trên trường quốc tế với tư cách là một nước tự do và độc lập.
Sự kiện Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập ngày 2/9/1945 đã mở ra một kỷ nguyên mới cho đất nước Việt Nam, kỷ nguyên độc lập, tự do và chủ nghĩa xã hội.