Nguyễn Khoa Điềm thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Thơ ông giàu chất suy tư, cảm xúc dồn nén, mang màu sắc trữ tình chính luận. Tác phẩm "Đất Nước" được trích từ trường ca "Mặt đường khát vọng" viết năm 1971. Trong đó, đoạn trích sau đây đã đem đến cho tôi nhiều ấn tượng sâu sắc:
"Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái
Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại
Chín mươi chín con voi góp mình dựng đất Tổ Hùng Vương
Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm
Người học trò nghèo góp cho Đất Nước mình núi Bút, non Nghiên
Con cóc, con gà quê hương cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh
Những người dân nào đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm
Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi
Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống cha ông
Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hoá núi sông ta..."
Tác giả đã đưa ra một loạt những hình ảnh gợi nhắc về các phong tục tập quán, các câu chuyện cổ tích, các danh lam thắng cảnh...để làm rõ tư tưởng "Đất Nước của Nhân Dân".
Trước hết, hình ảnh "miếng trầu bà ăn" gợi nhớ về truyền thuyết "Sự tích trầu cau" kể về tình nghĩa thắm thiết, sâu nặng giữa anh em, vợ chồng. Từ đó, tác giả ngợi ca tình cảm gia đình, tình cảm vợ chồng luôn gắn bó, thủy chung, son sắt.
Hình ảnh "dạy anh biết yêu em từ thuở trong nôi" gợi liên tưởng đến những câu chuyện cổ tích như Tấm Cám, Thạch Sanh,... Những câu chuyện ấy đều nói về tình yêu đôi lứa, tình cảm vợ chồng luôn gắn liền với tình cảm gia đình, làng xóm, quê hương.
Hình ảnh "biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội" gợi nhắc đến câu ca dao:
"Cầm vàng mà lội qua sông
Vàng rơi không tiếc, tiếc công cầm vàng."
Qua đó, tác giả muốn nhắn nhủ rằng chúng ta phải biết trân trọng, gìn giữ những giá trị tốt đẹp của gia đình, quê hương, đất nước.
Hình ảnh "biết trồng tre đợi ngày thành gậy" gợi nhớ đến truyền thuyết Thánh Gióng, khi giặc Ân xâm lược, cậu bé Gióng đã lớn nhanh như thổi, vươn vai trở thành tráng sĩ, nhổ tre đánh tan quân thù. Qua đó, tác giả muốn khẳng định sức mạnh của tinh thần đoàn kết, kiên cường, bất khuất của dân tộc ta.
Bên cạnh đó, hình ảnh "những con cóc, con gà quê hương cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh" gợi nhắc đến những câu ca dao, tục ngữ về vẻ đẹp của thiên nhiên, đất nước.
Thông qua những hình ảnh giản dị, gần gũi, tác giả đã khẳng định rằng mỗi người dân Việt Nam đều có trách nhiệm góp phần xây dựng và bảo vệ đất nước. Mỗi người dân đều có thể đóng góp vào việc tạo nên những giá trị vật chất và tinh thần cho đất nước.
Không dừng lại ở đó, tác giả còn đưa ra hàng loạt những danh lam thắng cảnh nổi tiếng của đất nước như núi Vọng Phu, hòn Trống Mái, núi Bút, non Nghiên, Hạ Long... Những địa danh này không chỉ là những di sản văn hóa, thiên nhiên độc đáo mà còn là biểu tượng của lòng tự hào dân tộc.
Việc liệt kê những địa danh này nhằm khẳng định rằng mỗi vùng miền, mỗi địa phương đều có những nét đặc trưng riêng, góp phần tạo nên bức tranh đa dạng, phong phú của đất nước. Đồng thời, nó cũng thể hiện niềm tự hào của tác giả về vẻ đẹp của quê hương, đất nước.
Ngoài ra, tác giả còn sử dụng biện pháp tu từ điệp từ "góp cho" được lặp lại ở đầu mỗi câu thơ. Điều này giúp nhấn mạnh vai trò của nhân dân trong việc tạo nên đất nước. Họ đã góp phần bằng cả máu xương, mồ hôi và nước mắt để xây dựng và bảo vệ đất nước.
Cấu trúc song hành, đối xứng cùng với nhịp thơ linh hoạt đã tạo nên âm điệu tươi vui, khỏe khoắn, thể hiện niềm tự hào về đất nước.
Như vậy, đoạn trích đã thể hiện một cách sâu sắc tư tưởng "Đất Nước của Nhân Dân". Thông qua những hình ảnh cụ thể, sinh động, tác giả đã khẳng định rằng mỗi người dân Việt Nam đều có trách nhiệm góp phần xây dựng và bảo vệ đất nước.