Nguyễn Trãi (1380-1942), hiệu là Ức Trai, là một nhà chính trị, nhà văn, nhà thơ dưới thời nhà Hồ và nhà Lê sơ Việt Nam. Ông được UNESCO công nhận là Danh nhân văn hoá thế giới.
Ông sinh ra trong một gia đình quan lại, có cha là Nguyễn Phi Khanh và mẹ là Trần Thị Thái, con gái của quan Tư Đồ Trần Nguyên Đán. Cha mẹ ông đều là những người có địa vị xã hội, nên từ nhỏ ông đã được tiếp xúc với tư tưởng Nho giáo một cách sâu sắc.
Năm 1400, Nguyễn Trãi đỗ Thái học sinh và cùng cha ra làm quan cho nhà Hồ. Năm 1407, giặc Minh xâm lược nước ta, cha ông bị bắt sang Trung Quốc, Nguyễn Trãi quyết định theo cha. Tuy nhiên, trên đường đi, ông nghe tin mẹ mình đã tự vẫn để không rơi vào tay giặc, nên ông đã quay về tìm cách báo thù cho đất nước.
Trên đường về, ông gặp Lê Lợi và hai người kết nghĩa anh em. Từ đó, ông trở thành mưu sĩ của nghĩa quân Lam Sơn và góp công lớn trong việc đánh đuổi quân Minh.
Sau khi giành độc lập, Nguyễn Trãi giúp vua Lê xây dựng đất nước. Tuy nhiên, do bị nghi kị, ông bị giam lỏng rồi bị giết hại cùng với gia đình. Mãi đến năm 1464, vua Lê Thánh Tông mới minh oan cho ông.
Trong suốt cuộc đời, Nguyễn Trãi đã để lại nhiều tác phẩm văn học có giá trị, bao gồm "Bình Ngô Đại Cáo", "Dư Địa Chí", "Lam Sơn Thực Lục", "Quốc Âm Thi Tập", "Ức Trai Thi Tập"...
Phong cách sáng tác của Nguyễn Trãi rất đa dạng, từ trữ tình, chính trị đến triết lý. Ông luôn thể hiện lòng yêu nước thương dân, lý tưởng nhân nghĩa và tình yêu thiên nhiên.
Một số tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Trãi:
"Bình Ngô Đại Cáo": Là một bài cáo viết bằng chữ Hán, được xem là bản tuyên ngôn độc lập thứ hai của dân tộc Việt Nam. Bài cáo ca ngợi tinh thần yêu nước, ý chí quật cường của dân tộc ta trong cuộc kháng chiến chống quân Minh.
"Dư Địa Chí": Là một cuốn sách địa lý học, ghi chép về địa lý, lịch sử, phong tục tập quán của các vùng miền Việt Nam. Cuốn sách này có giá trị khoa học và lịch sử cao.
"Lam Sơn Thực Lục": Là một cuốn sách lịch sử, ghi chép về quá trình khởi nghĩa Lam Sơn của Lê Lợi và Nguyễn Trãi. Cuốn sách này có giá trị lịch sử quan trọng.
"Quốc Âm Thi Tập": Là một tập thơ chữ Nôm, gồm 254 bài thơ, thể hiện tâm hồn, tình cảm của Nguyễn Trãi. Tập thơ này có giá trị văn học cao.
"Ức Trai Thi Tập": Là một tập thơ chữ Hán, gồm 105 bài thơ, thể hiện tài năng và tâm hồn của Nguyễn Trãi. Tập thơ này có giá trị văn học cao.
Ngoài ra, Nguyễn Trãi còn để lại nhiều tác phẩm khác như "Quân Trung Từ Mệnh Tập", "Bạch Vân Quốc Ngữ Thi", "Cảnh Sách", "Thơ Chữ Hán", "Thơ Chữ Nôm"...
Nguyễn Trãi là một nhà văn hóa lớn của Việt Nam. Ông đã có những đóng góp to lớn cho nền văn học và lịch sử nước nhà. Tư tưởng nhân nghĩa và lòng yêu nước của ông đã trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều thế hệ sau này.
Nguyễn Trãi sẽ mãi là một ngôi sao sáng trên bầu trời văn học Việt Nam.