Nam Cao là cây bút hiện thực xuất sắc của nền văn học Việt Nam. Ông luôn hướng ngòi bút của mình đến những người nông dân khốn khổ với tập truyện ngắn "Luống cày", "Chí Phèo" hay tiểu thuyết "Tắt đèn". Đến với truyện ngắn "Đời thừa", tác giả đã vẽ nên hình ảnh một trí thức nghèo, tài hoa, giàu nhiệt huyết nhưng lại phải chịu đựng một cuộc sống bế tắc, vô nghĩa. Nhân vật Hộ là hình ảnh đại diện cho tầng lớp trí thức tiểu tư sản trong xã hội đương thời.
Hộ là một nhà văn có ý thức sâu sắc về nghề nghiệp. Anh quyết tâm tạo dựng cho mình một sự nghiệp bằng cách viết thật nhiều, thật hay và bền bỉ. Với Hộ, văn chương là lẽ sống, là niềm đam mê mãnh liệt. Anh luôn khao khát được khẳng định bản thân, được mọi người công nhận tài năng. Điều đó thể hiện qua suy nghĩ của Hộ: "Kẻ mạnh không phải là kẻ giẫm lên vai kẻ khác để thỏa mãn lòng ích kỉ. Kẻ mạnh chính là kẻ giúp đỡ kẻ khác trên đôi vai mình."
Tuy nhiên, cuộc sống nghèo khó đã khiến Hộ phải tạm gác lại ước mơ của mình. Anh phải viết cẩu thả, viết vội vàng để kiếm tiền nuôi vợ con. Điều này khiến Hộ cảm thấy day dứt, dằn vặt. Anh tự trách mình là một kẻ vô dụng, một kẻ hèn nhát khi không thể thực hiện được hoài bão của mình.
Bên cạnh đó, Hộ còn là một người có tấm lòng nhân hậu, vị tha. Anh luôn quan tâm, chăm sóc cho vợ con. Khi vợ sinh con, Hộ đã thức trắng đêm để chăm sóc vợ. Anh cũng rất thương con, sẵn sàng hi sinh tất cả vì con.
Tuy nhiên, cuộc sống nghèo khó đã khiến Hộ dần trở nên ích kỷ, nhỏ nhen. Anh thường xuyên cáu gắt, quát tháo vợ con. Thậm chí, có lúc anh còn đánh đập vợ con. Điều này khiến Hộ cảm thấy hối hận, day dứt.
Diễn biến tâm trạng của nhân vật Hộ trong đoạn trích được thể hiện qua những mâu thuẫn nội tâm. Ban đầu, Hộ là một người đàn ông có ý chí, nghị lực. Anh luôn tin tưởng vào tương lai tươi sáng. Tuy nhiên, khi phải đối mặt với thực tế nghiệt ngã, Hộ dần trở nên chán nản, tuyệt vọng. Anh cảm thấy mình là một kẻ vô dụng, một kẻ hèn nhát khi không thể thực hiện được hoài bão của mình.
Sự bế tắc, tuyệt vọng đã khiến Hộ tìm đến rượu để giải sầu. Rượu đã khiến Hộ quên đi những nỗi buồn, những dằn vặt trong lòng. Nhưng rượu cũng khiến Hộ trở nên bạo lực, thô lỗ.
Cuối cùng, Hộ đã nhận ra sai lầm của mình. Anh quyết tâm thay đổi, sống có ích hơn. Anh đã từ bỏ rượu, dành nhiều thời gian hơn cho vợ con. Anh cũng đã nỗ lực viết lách, mong muốn được cống hiến cho nghệ thuật.
Qua diễn biến tâm trạng của nhân vật Hộ, Nam Cao đã khắc họa thành công hình ảnh một trí thức tiểu tư sản trong xã hội đương thời. Họ là những người có tài năng, có ý chí nhưng lại phải chịu đựng một cuộc sống nghèo khó, bế tắc. Họ dần trở nên ích kỷ, nhỏ nhen, thậm chí là bạo lực.