Phân tích bài thơ cỏ non

Nguyễn Du tên tự là Tố Như, ông là một đại thi hào của dân tộc ta. Ông sinh ra trong một gia đình phong kiến quý tộc nhưng sống trong giai đoạn lịch sử rối ren, đầy biến động. Nguyễn Du đã từng trải hơn mười năm sống gian khổ nơi quê cha đất mẹ và chứng kiến ​​nhiều cảnh đời bất công, ngang trái. Sau khi đi sứ Trung Quốc, Nguyễn Du được tiếp xúc với nền văn hóa Hán và đọc nhiều tác phẩm nổi tiếng của Trung Quốc. Tất cả những ảnh hưởng đó đã giúp ông tổng kết và sáng tạo nên một kho tàng văn học phong phú, đồ sộ. Trong đó, Truyện Kiều là một tuyệt tác xuất sắc của Nguyễn Du. Đoạn trích Cảnh ngày xuân là một trong những đoạn tiêu biểu nhất của tác phẩm này.

Đoạn trích nằm ở phần đầu của Truyện Kiều, từ câu 399 đến câu 428, khắc họa bức tranh thiên nhiên mùa xuân tươi đẹp và lễ hội thanh minh đông vui, nhộn nhịp. Đồng thời, Nguyễn Du cũng mượn bức tranh này để miêu tả vẻ đẹp của chị em Thúy Kiều.

Bốn câu thơ đầu tiên gợi lên khung cảnh mùa xuân tươi đẹp:

Ngày xuân con én đưa thoi,
Thiều quang chín chục đã ngoài sáu mươi.
Cỏ non xanh tận chân trời,
Cành lê trắng điểm một vài bông hoa.

Thời gian chuyển giao từ xuân sang hạ được thể hiện rõ nét qua hình ảnh những cánh én đang chao liệng trên bầu trời cao rộng. Những cánh chim bé nhỏ, mỏng manh đang bay lượn, đùa giỡn như một tấm thảm lụa mềm mại bao trùm lên không gian. Động từ "đưa thoi" vừa gợi ra hình ảnh thực của những cánh chim bay nhanh trên bầu trời, vừa gợi ra tốc độ chảy trôi nhanh chóng của thời gian. Chỉ như vậy thôi mà tác giả đã cho thấy thời gian đang dần chuyển sang cuối xuân rồi.

Hai câu thơ tiếp theo vẽ nên một bức tranh mùa xuân tươi đẹp. Trên nền trời cao rộng là một tấm thảm xanh được dệt nên bởi những ngọn cỏ non. Màu xanh ấy trải dài, trải rộng đến nỗi nó chạm tới chân trời. Sắc xanh tràn đầy sức sống ấy khiến người đọc cảm nhận được vẻ đẹp tươi mới của mùa xuân. Và giữa cái nền xanh mát mắt ấy là màu trắng của vài bông hoa lê nổi bật hẳn lên. Nghệ thuật chấm phá đã giúp tác giả gợi lên vẻ đẹp đặc trưng của mùa xuân. Đó là sự kết hợp hài hòa giữa màu xanh và trắng, tạo nên một bức tranh sinh động và hấp dẫn.

Chỉ bốn câu thơ thôi nhưng Nguyễn Du đã vẽ nên trước mắt người đọc một bức tranh thiên nhiên mùa xuân tươi đẹp, căng tràn nhựa sống.

Sau khi miêu tả khung cảnh mùa xuân, Nguyễn Du bắt đầu gợi lên khung cảnh lễ hội thanh minh:

Thanh minh trong tiết tháng ba,
Lễ là tảo mộ, hội là đạp thanh.
Gần xa nô nức yến anh,
Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân.
Dập dìu tài tử giai nhân,
Ngựa xe như nước áo quần như nêm.

Lễ hội thanh minh được diễn ra vào đầu tháng ba khi tiết trời ấm áp. Lúc này, mọi người đi tảo mộ, tức là đi viếng mộ và sửa sang lại phần mộ của người thân. Cùng lúc đó, họ tổ chức lễ hội đạp thanh, tức là dẫm lên cỏ, đi chơi xuân ở chốn đồng quê. Đây là một phong tục tốt đẹp của nhân dân ta.

Không khí lễ hội rộn ràng được thể hiện qua hàng loạt từ ghép và từ láy có tính chất tạo hình. Một loạt danh từ gợi hình ảnh cụ thể như: yến anh, chị em, tài tử, giai nhân cùng với các tính từ như gần xa, nô nức, dập dìu làm cho bức tranh lễ hội trở nên đông vui, tấp nập. Ngoài ra, các tính từ và trạng từ chỉ mức độ như sát, rộn ràng càng làm cho không khí lễ hội thêm tưng bừng, náo nhiệt.

Trong dòng người tấp nập đó có sự xuất hiện của chị em Thúy Kiều. Họ cũng hòa mình vào dòng người đi trẩy hội, nhưng tâm hồn mỗi người lại có những suy nghĩ khác nhau.

Bốn câu thơ cuối cùng gợi lên khung cảnh chị em Thúy Kiều du xuân trở về:

Tà tà bóng ngả về tây,
Chị em thơ thẩn dan tay ra về.
Bước lần theo ngọn tiểu khê,
Lần xem phong cảnh có bề thanh thanh.
Nao nao dòng nước uốn quanh,
Nhịp cầu nho nhỏ cuối ghềnh bắc ngang.

Khi du xuân, chị em Thúy Kiều lặng lẽ tách khỏi đoàn người, thong thả bước dọc theo dòng suối nhỏ. Khung cảnh vẫn giữ được vẻ tĩnh lặng, yên bình. Khác với không khí rộn ràng, náo nhiệt của lễ hội, khung cảnh lúc này trầm lắng, êm ả, dịu dàng và trong trẻo vô cùng.

Các từ láy như tà tà, thơ thẩn, thanh thanh, nao nao không chỉ gợi lên sắc thái cảnh vật mà còn bộc lộ tâm trạng của con người. Từ láy tà tà gợi ra hình ảnh hoàng hôn buông xuống, từ láy thơ thẩn diễn tả tâm trạng bâng khuâng, xao xuyến của con người và từ láy nao nao lại gợi lên cảm giác lưu luyến khi phải nói lời tạm biệt.

Như vậy, bốn câu thơ cuối đã khép lại đoạn trích và cũng khép lại cảnh lễ hội. Tuy nhiên, nó vẫn để lại dư âm cho người đọc.

Đoạn trích Cảnh ngày xuân đã tái hiện thành công bức tranh thiên nhiên mùa xuân tươi đẹp và lễ hội thanh minh đông vui, nhộn nhịp. Qua đoạn trích, ta thấy được tài năng quan sát tinh tế và tình cảm yêu mến của Nguyễn Du dành cho quê hương đất nước.