Trong tác phẩm "Truyện Kiều", ngôn ngữ đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc thể hiện nội dung và tư tưởng của tác phẩm. Tác giả Nguyễn Du đã sử dụng ngôn ngữ một cách tinh tế, điêu luyện, góp phần tạo nên sức hấp dẫn và giá trị nghệ thuật cao cho tác phẩm.
Một trong những yếu tố quan trọng nhất trong việc sử dụng ngôn ngữ của Nguyễn Du là sự lựa chọn từ ngữ. Ông sử dụng những từ ngữ phong phú, đa dạng, phù hợp với từng hoàn cảnh, nhân vật và tình huống. Chẳng hạn, khi miêu tả số phận bi thảm của Thúy Kiều, ông sử dụng những từ ngữ như "liễu yếu", "hoa tàn", "hồn bay phách tán"... Những từ ngữ này không chỉ đơn thuần miêu tả ngoại hình hay tính cách của nhân vật mà còn ẩn chứa những tầng nghĩa sâu sắc, thể hiện nỗi đau đớn, bất hạnh của nàng Kiều. Nhờ đó, tác giả đã tạo nên một bức tranh sống động về cuộc đời đầy biến cố của Thúy Kiều.
Ngoài ra, Nguyễn Du cũng rất chú trọng đến việc sử dụng điển cố, điển tích. Những điển cố, điển tích được ông sử dụng một cách khéo léo, góp phần làm tăng thêm tính biểu cảm và sâu sắc cho tác phẩm. Chẳng hạn, câu thơ "Bóng chiều tà khuất lối xuân huy hoàng" sử dụng điển cố "bóng chiều tà" để ám chỉ sự tàn phai của tuổi trẻ và vẻ đẹp. Điều này càng làm nổi bật chủ đề về sự bất công và đau khổ trong xã hội phong kiến.
Không chỉ dừng lại ở việc lựa chọn từ ngữ và sử dụng điển cố, Nguyễn Du còn rất tài hoa trong việc sử dụng các biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ, hoán dụ... Ông sử dụng những biện pháp này một cách linh hoạt, tạo nên những câu thơ giàu sức gợi hình, gợi cảm. Chẳng hạn, câu thơ "Hoa ghen thua thắm liễu hờn kém xanh" sử dụng phép ẩn dụ để miêu tả vẻ đẹp tuyệt trần của Thúy Kiều. Vẻ đẹp ấy khiến thiên nhiên phải ghen tị, đố kị.
Tuy nhiên, bên cạnh những nét cổ điển, Nguyễn Du cũng thể hiện sự đổi mới, sáng tạo trong việc sử dụng ngôn ngữ. Ông kết hợp nhuần nhuyễn giữa những giá trị truyền thống và nét mới mẻ, tiến bộ. Chẳng hạn, câu thơ "Thân em như tấm lụa đào/ Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai" sử dụng hình ảnh quen thuộc nhưng mang ý nghĩa sâu sắc về thân phận phụ nữ trong xã hội phong kiến. Qua đó, tác giả muốn khẳng định giá trị của người phụ nữ và lên án chế độ nam quyền bất công.
Cuối cùng, ngôn ngữ trong "Truyện Kiều" còn được thể hiện qua sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại. Nguyễn Du đã sử dụng những từ ngữ, hình ảnh quen thuộc trong văn học dân gian nhưng lại được sắp xếp một cách mới lạ, độc đáo. Điều này tạo nên một phong cách ngôn ngữ vừa gần gũi, dễ hiểu, vừa mang tính nghệ thuật cao.
Nhìn chung, ngôn ngữ trong "Truyện Kiều" đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc thể hiện nội dung và tư tưởng của tác phẩm. Nó không chỉ là phương tiện truyền tải thông tin mà còn là công cụ mạnh mẽ để tác giả bộc lộ cảm xúc, suy nghĩ và triết lý của mình.