Trình bày cấu tạo và chức năng của hệ thần kinh. Phân biệt phản xạ tự nhiên và phản xạ có điều kiện, cho ví dụ minh họa.

CẤU TẠO VÀ CHỨC NĂNG CỦA HỆ THẦN KINH 1. Thành phần và cấu trúc 1.1. Hệ thần kinh trung ương (HTKTƯ) - Não (cerebrum, cerebellum, não trung gian, thân não) - Tủy sống (spinal cord) 1.2. Hệ thần kinh ngoại vi (HTKNN) - Các dây thần kinh sọ (12 đôi) và dây thần kinh gai sống (31 đôi) - Hạch thần kinh (ganglia) - Các thụ quan (receptor) và cơ quan thực hiện (effector) 1.3. Phân chia theo chức năng - Hệ thần kinh somatic: điều khiển cơ vân, tiếp nhận cảm giác từ da, cơ, khớp - Hệ thần kinh tự chủ (autonomic): điều hòa hoạt động các cơ quan nội tạng, chia thành giao cảm (sympathetic) và phó giao cảm (parasympathetic) 2. Chức năng chính - Tiếp nhận thông tin (cảm giác): qua các receptor, dây thần kinh ngoại vi đưa về HTKTƯ - Xử lý, tích hợp thông tin: ở não và tủy sống để ra quyết định, lưu trữ (học – nhớ) - Phản xạ và điều khiển: tạo ra phản ứng nhanh (phản xạ) hoặc điều hòa lâu dài (qua thần kinh tự chủ) - Điều hòa nội môi: phối hợp vối hệ nội tiết, giữ ổn định môi trường bên trong PHÂN BIỆT PHẢN XẠ TỰ NHIÊN VÀ PHẢN XẠ CÓ ĐIỀU KIỆN 1. Phản xạ tự nhiên (không điều kiện) - Khái niệm: Bẩm sinh, di truyền, xuất hiện ngay khi sinh hoặc hình thành theo tiến hóa, không cần học tập. - Đặc điểm: • Luôn giống nhau giữa các cá thể cùng loài • Xảy ra nhanh, tính bền vững cao • Đường phản xạ đơn giản (qua tủy hoặc thân não) - Ví dụ: • Phản xạ co gân bánh chè (động tác gối) khi gõ dưới đầu gối • Phản xạ co đồng tử khi chiếu sáng mạnh • Phản xạ nấc, hắt hơi, nuốt 2. Phản xạ có điều kiện - Khái niệm: Hình thành trong quá trình sống, dựa trên nguyên lý học tập kết hợp (liên kết kích thích trung tính với kích thích vô điều kiện). - Đặc điểm: • Chỉ có ở cá thể trải qua quá trình đào tạo, huấn luyện hoặc kinh nghiệm sống • Đường dẫn truyền dài hơn, có tham gia vỏ não (vùng thuỳ trán, thuỳ đỉnh) • Có thể bị mất đi nếu không được củng cố (giãn dần khi ngừng luyện tập) - Ví dụ: • Thí nghiệm của Pavlov: tiếng chuông (kích thích trung tính) gắn với thức ăn (kích thích vô điều kiện) → chó tiết nước miếng khi nghe chuông • Trẻ em học đánh máy: ban đầu phải nhìn phím, lâu dần gõ nhanh mà không nhìn • Người lái xe: nghe tín hiệu đèn xanh chuyển thành hành động đạp ga TÓM LƯỢC BẢNG SO SÁNH 1. Nguồn gốc - Tự nhiên: Do di truyền, bẩm sinh - Có điều kiện: Do học tập, kinh nghiệm 2. Đường dẫn truyền - Tự nhiên: Qua tủy sống hoặc thân não, ít trung gian - Có điều kiện: Qua vỏ não, nhiều bậc trung gian 3. Tính ổn định - Tự nhiên: Rất bền vững, không mất đi - Có điều kiện: Phụ thuộc luyện tập, dần mất nếu không luyện 4. Ví dụ - Tự nhiên: Co gân bánh chè, co đồng tử - Có điều kiện: Tiếng chuông–nước miếng (Pavlov), lái xe, đánh máy