"Vấn đề không nằm ở chỗ con người phạm sai lầm, mà ở chỗ họ tin rằng mình không thể sai." → Trình bày suy nghĩ về bản chất của sự cực đoan và ảo tưởng đạo đức trong đời sống cá nhân và tập thể.

Hương Giang

Trong hành trình nhận thức và tồn tại, con người không thể tránh khỏi sai lầm. Sai lầm là điều kiện tất yếu để học hỏi, điều chỉnh và hoàn thiện. Tuy nhiên, điều nguy hiểm nhất không phải là việc mắc lỗi, mà là niềm tin tuyệt đối rằng bản thân không thể sai, không thể bị phủ định hay chất vấn. Chính từ niềm tin ấy, con người dễ rơi vào ảo tưởng đạo đức – tức tin rằng quan điểm, chuẩn mực của mình là tuyệt đối đúng đắn, từ đó dẫn đến những hành vi cực đoan, bảo thủ và khước từ lắng nghe.

Trong đời sống cá nhân, ảo tưởng đạo đức có thể khiến một người trở nên độc đoán, áp đặt, luôn cho rằng mình là “người tốt”, là trung tâm của lẽ phải. Khi ta mặc định mình đúng, mọi sự phản biện sẽ bị xem là tấn công, mọi khác biệt sẽ trở thành sự đe dọa. Ta không còn học hỏi từ người khác, không còn soi chiếu bản thân bằng tinh thần phản tư. Nguy hiểm hơn, sự cố chấp trong tư duy cá nhân ấy có thể được nhân rộng và cộng hưởng trong đời sống tập thể – khi một cộng đồng cùng chia sẻ niềm tin rằng mình sở hữu chân lý tuyệt đối, họ dễ dàng loại trừ, kỳ thị hoặc thậm chí đàn áp những điều khác biệt dưới danh nghĩa đạo đức, lý tưởng hay “chính nghĩa”.

Lịch sử từng chứng kiến không ít thảm kịch nhân loại khởi nguồn từ ảo tưởng đạo đức và chủ nghĩa cực đoan. Từ các cuộc chiến tranh tôn giáo, thanh trừng chính trị, cho đến việc lan truyền thông tin sai lệch trên mạng xã hội hiện nay, điểm chung đều là sự thiếu vắng của tư duy phản biện, sự đồng cảm và khả năng nhìn nhận giới hạn nhận thức của bản thân. Khi người ta chỉ chăm chăm khẳng định mình đúng, xã hội sẽ ngày càng nghẹt thở bởi những “đúng đắn giả tạo” nhưng lại đầy hằn học và độc hại.

Chúng ta cần hiểu rằng, đạo đức không phải là một hệ chuẩn bất biến hay một chân lý tuyệt đối nằm trong tay một nhóm người nào đó. Đạo đức luôn cần được phản tư, kiểm nghiệm, đối thoại và điều chỉnh trong bối cảnh sống động của con người. Tư duy độc lập, tinh thần cởi mở và sự khiêm tốn là những phẩm chất thiết yếu để ta không rơi vào cạm bẫy của sự cực đoan đạo đức. Chỉ khi ta dám thừa nhận mình có thể sai, ta mới có cơ hội trở nên đúng đắn hơn.

Tóm lại, câu nói “Vấn đề không nằm ở chỗ con người phạm sai lầm, mà ở chỗ họ tin rằng mình không thể sai” là một lời cảnh tỉnh sâu sắc về giới hạn trong nhận thức và cái tôi đạo đức của mỗi cá nhân và tập thể. Sống có đạo đức không phải là luôn đúng, mà là luôn sẵn sàng đối thoại, sửa sai và hoàn thiện mình trong một thế giới đầy biến động và phức tạp.