Kim Lân được biết đến là nhà văn chuyên viết truyện ngắn, ông đã có một sự hiểu biết sâu sắc về nông thôn Việt Nam và người dân chân lấm tay bùn. Văn chương của ông không chỉ đơn thuần là miêu tả cuộc sống mà còn chứa đựng những triết lý nhân sinh sâu sắc. Một số tác phẩm nổi tiếng của ông bao gồm "Con chó xấu xí", "Nên vợ nên chồng"... Trong đó, "Vợ Nhặt" là một kiệt tác của văn học hiện thực Việt Nam trước năm 1945. Tác phẩm này đã được in trong tập "Con chó xấu xí" xuất bản năm 1962.
Truyện ngắn "Vợ Nhặt" ban đầu có tên là "Xóm ngụ cư", được viết ngay sau Cách mạng tháng Tám nhưng vẫn chưa hoàn thiện. Sau đó, vào năm 1945, Kim Lân dựa trên cốt truyện cũ để viết truyện ngắn này khi nền hòa bình lập lại, cuộc sống của người dân nông thôn đang chuyển biến mạnh mẽ. Tên gọi "Vợ Nhặt" đã gây ấn tượng đặc biệt cho độc giả, khiến họ muốn đọc tiếp để khám phá thêm về nội dung câu chuyện.
Nhân vật chính trong tác phẩm là anh cu Tràng, một người đàn ông nghèo khổ, sống trong xóm ngụ cư. Anh ta làm nghề kéo xe bò thuê và sống cùng mẹ già. Một ngày nọ, trong lúc đẩy xe bò qua đường, Tràng hò ca và nhặt được một cô gái trẻ đẹp. Cô gái này quyết định theo anh về nhà làm vợ. Điều này đã gây bất ngờ cho cả xóm ngụ cư và bà cụ Tứ, mẹ của Tràng.
Mở đầu tác phẩm, Kim Lân mô tả ngoại hình của Tràng bằng những nét thô kệch, xấu xí: "Hai con mắt nhỏ tí, gà gà đắm vào bóng chiều, hai bên quai hàm bạnh ra, rung rung làm cho cái bộ mặt thô kệch của hắn lúc nào cũng nhấp nhỉnh những ý nghĩ gì vừa lí thú vừa dữ tợn. Hắn có tật vừa đi vừa nói. Mỗi lần hắn nói, lưỡi thừa ra ngoài răng, văng nước bọt tung tóe." Ngoài ra, Tràng còn có dáng đi ngật ngưỡng của kẻ say rượu. Dù ngoại hình không mấy ưa nhìn, nhưng Tràng lại là người rất lạc quan, vui vẻ. Anh chàng thường hát nghêu ngao trên cánh đồng và nếu đi làm muộn, anh ta sẽ nằm lăn ra đường ngủ. Không chỉ vậy, Tràng còn là một người tốt bụng, hay giúp đỡ người khác. Khi thấy người đàn bà đói khát, anh đã mời thị ăn bánh đúc và sau đó, Tràng đã ngỏ ý đưa người phụ nữ ấy về nhà làm vợ.
Khi đưa Thị về nhà, Tràng vô cùng ngạc nhiên vì sự thay đổi của căn nhà. Mẹ anh, bà cụ Tứ, đã dọn dẹp sạch sẽ để chào đón nàng dâu mới. Bữa cơm đầu tiên tại nhà chồng của Thị chỉ vỏn vẹn có một đĩa muối, một nồi chè khoán nhưng vẫn ấm cúng và tràn đầy tình yêu thương. Sáng hôm sau, khi tỉnh dậy, Tràng đã cảm thấy mọi thứ xung quanh thay đổi, trở nên bình thường và giản dị hơn. Anh cảm thấy gắn bó với ngôi nhà của mình và có trách nhiệm hơn với gia đình.
Hình ảnh lá cờ đỏ sao vàng bay phấp phới càng làm tăng thêm sức hấp dẫn cho tác phẩm. Nó là biểu tượng của niềm tin vào tương lai tươi sáng hơn, khi nạn đói chấm dứt và cuộc sống trở lại bình thường.
Bằng tài năng của mình, Kim Lân đã xây dựng thành công nhân vật Tràng và diễn biến tâm lý của họ một cách tinh tế. Tác phẩm "Vợ Nhặt" không chỉ phản ánh cuộc sống khốn khổ của người nông dân Việt Nam trước năm 1945 mà còn tôn vinh những phẩm chất đáng quý của họ. Đồng thời, tác phẩm cũng thể hiện giá trị nhân đạo sâu sắc của nhà văn Kim Lân.