Thạch Lam là một cây bút tiêu biểu của nhóm Tự lực văn đoàn, tuy không nổi tiếng như Nhất Linh hay Khái Hưng, nhưng ông vẫn để lại dấu ấn riêng trong lòng độc giả bởi phong cách sáng tác nhẹ nhàng, sâu lắng, giàu chất thơ. Truyện ngắn "Trở về" là một minh chứng điển hình cho phong cách đó của ông, đặc biệt là qua việc xây dựng tình huống nhân vật Tâm trở về.
Tâm là một chàng trai sinh ra và lớn lên ở quê nghèo, nhưng vì ghét cảnh túng thiếu, bẩn thỉu, nhỏ mọn nên đã quyết tâm đi kiếm tìm chân trời mới. Anh bỏ lại sau lưng người mẹ già yếu ớt cùng những lời van xin thống thiết. Rời khỏi quê hương, Tâm như lột xác, anh không còn là cậu bé nhút nhát ngày xưa nữa mà giờ đây đã trở thành một người thành đạt, giàu có. Tuy nhiên, sự trở về lần này của anh lại khiến cho mọi người trong gia đình, đặc biệt là mẹ anh cảm thấy hụt hẫng và đau đớn. Bởi lẽ Tâm đã thay đổi nhiều, anh trở nên lạnh lùng và vô cảm hơn, thậm chí còn không nhận ra mẹ mình sau mười năm xa cách.
Sự trở về của Tâm đã tạo nên một tình huống đầy bất ngờ và kịch tính. Nó khiến cho mọi người trong gia đình, đặc biệt là mẹ anh, phải đối mặt với sự thật phũ phàng về sự thay đổi của con trai mình. Đồng thời, nó cũng khơi gợi lên những suy ngẫm về giá trị của gia đình và tình thân.
Trước hết, tình huống này đã góp phần làm nổi bật sự đối lập giữa quá khứ và hiện tại của nhân vật Tâm. Quá khứ, Tâm là một đứa trẻ được nuông chiều, nhưng cũng hay nghịch ngợm và hỗn hào. Hiện tại, anh đã trưởng thành và thành đạt, nhưng cũng trở nên lạnh lùng và vô cảm hơn. Sự thay đổi này đã khiến cho Tâm trở nên xa lạ với chính gia đình mình, thậm chí còn không nhận ra mẹ mình sau mười năm xa cách.
Thứ hai, tình huống này đã giúp tác giả khắc họa rõ nét tính cách của nhân vật Tâm. Qua hành động và thái độ của Tâm khi trở về, chúng ta có thể thấy được anh là một người ích kỷ, vô tâm và thiếu trách nhiệm. Anh chỉ biết đến bản thân mình, không quan tâm đến những người xung quanh, kể cả người đã sinh thành và nuôi dưỡng mình.
Cuối cùng, tình huống này cũng góp phần thể hiện chủ đề của tác phẩm. Đó là chủ đề về sự cô đơn, lạc lõng của con người trong xã hội hiện đại. Trong một thế giới đầy bon chen và tranh đấu, con người dễ dàng bị cuốn theo vòng xoáy của danh lợi, tiền tài mà quên đi những giá trị đích thực của cuộc sống, như tình thân, tình yêu thương,...
Như vậy, tình huống nhân vật Tâm trở về đã đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên sức hấp dẫn và ý nghĩa sâu sắc cho truyện ngắn "Trở về". Nó đã góp phần khắc họa tính cách nhân vật, đồng thời cũng thể hiện chủ đề của tác phẩm.