Nguyễn Minh Khiêm là nhà thơ xứ Thanh, hội viên Hội Nhà văn Việt Nam. Thơ Nguyễn Minh Khiêm mộc mạc, tự nhiên mà hàm chứa nhiều triết lí sâu xa. Thi sĩ thường chọn lối đi riêng, ít người qua lại. Trong vườn hoa văn chương Việt Nam hiện đại, anh tự nhận thấy mình là bông hoa nhỏ bé, khiêm nhường. Với anh, làm thơ là quá trình đấu tranh tư tưởng dữ dội để nói lên cái thật tâm hồn mình. Mỗi bài thơ đều mang tâm nguyện được dâng hiến và sẻ chia.
Bài thơ Đọc đời mình trên lá được rút ra từ tập thơ cùng tên, xuất bản lần đầu tiên năm 2018. Tập thơ gồm 35 bài thơ, là những chiêm nghiệm, trăn trở của tác giả về cuộc đời, về kiếp nhân sinh. Bài thơ là sự đúc kết sâu sắc của thi nhân về mối tương giao, gắn kết giữa con người với thiên nhiên, vạn vật. Hình tượng xuyên suốt bài thơ là chiếc lá, qua đó thể hiện quan niệm nhân sinh sâu sắc của tác giả.
Cuộc đời mỗi người được ghi dấu bởi những thăng trầm, biến cố. Cũng giống như chiếc lá kia, trải qua bao gian nan, thử thách sẽ đến được bến bờ bình yên. Thông qua hình ảnh chiếc lá, tác giả muốn gửi gắm suy ngẫm của bản thân về cuộc đời:
Tôi đã đọc đời mình trên lá
Người nâng niu lộc biếc mùa xuân
Người hóng mát dưới trưa hè oi ả
Người ôm ấp nỗi buồn riêng khi thu mây trắng về rừng
Đời lá cũng ba chiều không gian ấy
Lúc dịu dàng, lúc đanh thép, lúc mềm mòng
Lá vẫn là lá, luôn tươi mới
Dẫu khô trụi giữa dòng khơi muôn trượng.
Tác giả ví von so sánh đời người tựa như chiếc lá cây. Cả hai đều bé nhỏ, mong manh trước dòng chảy thời gian. Cả đời người xoay quanh ba trục chính: tuổi trẻ - tuổi trung niên - tuổi già, tương ứng với ba mùa xuân - hạ - đông, giống như vòng tuần hoàn của chiếc lá. Mùa xuân, lá mọc ra từ cành, tượng trưng cho lứa thanh niên tràn đầy sức sống. Mùa hè, lá xanh tươi tốt, tượng trưng cho độ tuổi trưởng thành vững vàng. Mùa thu, lá rụng xuống, tượng trưng cho tuổi già sắp đến.
Cấu trúc bài thơ được xây dựng theo kiểu tăng tiến, khắc họa trọn vẹn hành trình của chiếc lá từ lúc non tơ đến lúc già cỗi. Phép điệp được vận dụng linh hoạt trong cả ba khổ thơ, tạo nên hiệu quả nghệ thuật đặc biệt. Từ "lúc" lặp lại bốn lần, nhấn mạnh sự luân chuyển của thời gian. Từ "người" lặp lại ba lần, thể hiện thái độ nâng niu, trân trọng của con người dành cho chiếc lá.
Chiếc lá tuy mỏng manh nhưng lại ẩn chứa sức sống mãnh liệt. Dù bị vùi dập giữa dòng khơi, lá vẫn kiên cường vươn lên, tỏa sáng vẻ đẹp của chính mình. Cuộc đời con người cũng vậy, dù gặp phải bao nhiêu khó khăn, thử thách, hãy cứ vững bước tiến về phía trước, hướng tới mục tiêu cao cả ban đầu.
Thông qua hình tượng chiếc lá, tác giả muốn gửi gắm thông điệp ý nghĩa về cuộc sống: Hãy sống hết mình cho hiện tại, bằng tất cả đam mê, nhiệt huyết của tuổi trẻ. Bởi lẽ, quá khứ đã qua không thể lấy lại, tương lai phía trước chưa chắc đã đến. Chỉ có hiện tại mới là thứ thuộc về chúng ta. Sống trọn vẹn từng khoảnh khắc hiện tại, đó chính là chìa khóa dẫn đến thành công và hạnh phúc.
Bên cạnh đó, bài thơ còn thể hiện thái độ sống lạc quan, yêu đời của tác giả. Dù biết rằng cuộc sống không tránh khỏi những lúc vấp ngã, thất bại, nhưng chúng ta vẫn phải đứng dậy, tiếp tục bước đi. Bởi lẽ, cuộc đời này rất đáng sống, đáng trân trọng. Nó chứa đựng vô vàn điều kỳ diệu, thú vị đang chờ đợi chúng ta khám phá.
Với giọng điệu nhẹ nhàng, sâu lắng, bài thơ Đọc đời mình trên lá đã để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng độc giả. Tác phẩm đã góp phần khẳng định tài năng và vị trí của Nguyễn Minh Khiêm trong nền thơ ca Việt Nam hiện đại.