Bài thơ "Tự nguyện" của Trương Quốc Khánh là một bài thơ hay viết vào năm 1968, nói lên tiếng lòng của một thế hệ trẻ thời chống Mỹ, nguyện hiến dâng tuổi thanh xuân cho Tổ quốc. Tuy ra đời cách đây nửa thế kỉ nhưng những tư tưởng của bài thơ vẫn còn nguyên giá trị, có ý nghĩa giáo dục sâu sắc đối với thế hệ trẻ hôm nay. Cảm xúc của nhân vật trữ tình được thể hiện rõ nét qua từng câu từ trong bài thơ.
Mở đầu bài thơ, tác giả viết:
"Đất nước đẹp vô cùng. Nhưng Bác phải ra đi
Cho tôi làm sóng dưới con tàu đưa tiễn Bác
Khi bờ bãi dần lui làng xóm khuất
Bốn phía nhìn không một bóng hàng tre"
Hình ảnh "đất nước đẹp vô cùng" gợi nhắc đến niềm tự hào về mảnh đất hình chữ S thân thương. Tác giả như đang bộc lộ nỗi niềm thầm kín của mình về khát khao được cống hiến, hi sinh cho tổ quốc. Nhà thơ muốn hóa thân thành con chim nhỏ, thành đóa hoa thơm ngát, thành nốt trầm xao xuyến để góp phần tô điểm cho bức tranh quê hương thêm tươi đẹp. Đặc biệt, nhà thơ còn mong muốn được làm "một tiếng chim hót" trong bản hòa ca chung của dân tộc. Đây chính là khát khao cháy bỏng luôn thường trực trong trái tim của mỗi người con Việt Nam.
Không chỉ vậy, tác giả còn bày tỏ thái độ trước những trang sử vàng chói lọi của dân tộc:
"Đêm nay bên bến Ô Lâu
Đứng gác bên súng trường
Bộ đội bên sông nhớ câu Kiều
Lời non sông vang vọng trong đêm khuya"
Những câu thơ trên đã nhắc nhở chúng ta về truyền thống đánh giặc ngoại xâm anh hùng và nền văn hiến lâu đời của dân tộc. Trong quá khứ, lớp lớp cha ông đã ngã xuống để bảo vệ chủ quyền độc lập, tự do cho đất nước. Ngày hôm nay, thế hệ trẻ nguyện cống hiến, hi sinh để tiếp nối bước chân của cha ông. Họ sẵn sàng "lên đường" khi tổ quốc cần, không ngại khó khăn gian khổ, thậm chí là hi sinh. Điều này được thể hiện qua câu thơ:
"Nếu là chim, tôi sẽ là loài bồ câu trắng Nếu là hoa, tôi sẽ là một đóa hướng dương Nếu là mây, tôi sẽ là một vầng mây ấm Là người, tôi sẽ chết cho quê hương."
Nhà thơ đã sử dụng điệp ngữ "nếu là" kết hợp với một loạt các hình ảnh mang tính chất tượng trưng như "bồ câu trắng", "đóa hướng dương", "vầng mây ấm" để khẳng định khát vọng cống hiến cao đẹp. Dù là bất cứ hình hài nào thì cũng muốn đem đến những điều tốt đẹp cho cuộc đời. Từ khát vọng ấy, tác giả đã đi đến một lời khẳng định mạnh mẽ đầy dứt khoát: "Là người, tôi sẽ chết cho quê hương". Cái chết ở đây là một hành động ẩn dụ cho sự hi sinh. Hi sinh tuổi thanh xuân, hi sinh hạnh phúc cá nhân để đổi lấy hòa bình cho Tổ quốc. Đó chính là lẽ sống cao đẹp của một số lượng lớn các thanh niên thời bấy giờ.
Như vậy, bài thơ "Tự nguyện" đã khắc họa một cách chân thực và rõ nét cảm xúc của nhân vật trữ tình. Qua đó, tác giả muốn gửi gắm tới mọi người lời kêu gọi toàn dân đoàn kết chống giặc ngoại xâm, giành lại độc lập tự do cho Tổ quốc.
Tinh thần tự nguyện là lối sống cao đẹp, sẵn sàng cống hiến, hi sinh cho lí tưởng chung của cả cộng đồng, đặt lợi ích của tập thể lên trên lợi ích cá nhân. Lối sống ấy được biểu hiện bằng những hành động thiết thực và cụ thể: sẵn sàng tham gia những công việc chung đầy khó khăn; hăng hái thi đua lao động sản xuất để xây dựng đất nước; tích cực tham gia các hoạt động thiện nguyện vì cộng đồng...
Sống tự nguyện là một lối sống đẹp, rất phù hợp với truyền thống, đạo lý của dân tộc ta. Người sống tự nguyện luôn biết quên đi lợi ích cá nhân để đặt lợi ích chung trên lợi ích riêng của mình. Họ cũng là những người có nhận thức đúng đắn về mục tiêu sống, có lí tưởng sống cao đẹp, có quan niệm sống tiến bộ: sống là để cho, để cống hiến. Chính vì vậy, họ luôn đạt được thành công trong cuộc sống.
Sống tự nguyện khiến con người trở nên năng động hơn, sáng tạo hơn, dám nghĩ, dám làm và dám chịu trách nhiệm về những thất bại hay sai lầm của mình. Hơn nữa, nó còn giúp con người vượt bỏ lối sống vị kỉ, thờ ơ, vô cảm để gắn bó hơn với cộng đồng mà mình đang sinh sống. Từ đó, tạo nên sức mạnh to lớn để giải quyết những khó khăn, thách thức của cuộc sống.
Tuy nhiên, trong xã hội hiện nay, vẫn còn có nhiều người sống ích kỉ, thụ động hoặc vô cảm, thờ ơ. Họ chỉ biết đến bản thân mà không quan tâm đến lợi ích chung của cộng đồng. Hoặc thậm chí, có nhiều người chạy theo lối sống hưởng thụ mà đánh mất phương hướng và mục tiêu sống đúng đắn,... Những người này đáng bị phê phán và cần thay đổi bản thân để có được cuộc sống tốt đẹp hơn.
Mỗi người chỉ được sống một lần, hãy sống tự nguyện để thấy cuộc đời rộng mở và tươi đẹp hơn. Hãy sống tự nguyện để đóng góp nhiều hơn cho cộng đồng và xã hội. Hãy sống tự nguyện để làm cho cuộc sống của mình có ý nghĩa hơn.