Bàn về sứ mệnh của người cầm bút, Ai-ma-tốp cho rằng: Nhà văn phải biết khơi lên ở con người niềm trắc ẩn, ý thức phản kháng cái ác; cái khát vọng khôi phục và bảo vệ những cái tốt đẹp. Em hiểu ý kiến...

Ai-ma-tốp, một nhà văn lớn của nền văn học thế giới, đã từng khẳng định về sứ mệnh cao cả của người cầm bút: “Nhà văn phải biết khơi lên ở con người niềm trắc ẩn, ý thức phản kháng cái ác; cái khát vọng khôi phục và bảo vệ những cái tốt đẹp”. Nhận định này đã chạm đến cốt lõi của giá trị văn chương, khẳng định vai trò không thể thiếu của người nghệ sĩ trong việc định hướng tâm hồn con người, thức tỉnh lương tri và hướng đến những giá trị Chân – Thiện – Mĩ. Sứ mệnh ấy được thể hiện một cách sâu sắc và đầy thuyết phục qua những trang văn của Nguyễn Dữ trong “Chuyện người con gái Nam Xương” và Ngô Tất Tố trong đoạn trích “Tức nước vỡ bờ” của tiểu thuyết “Tắt đèn”.

Trước hết, ý kiến của Ai-ma-tốp cho rằng nhà văn phải biết “khơi lên ở con người niềm trắc ẩn” là một lời nhắc nhở về chức năng nhân đạo của văn học. Văn chương không chỉ phản ánh hiện thực mà còn phải chạm đến sâu thẳm trái tim người đọc, khiến họ đồng cảm, xót xa trước những số phận bất hạnh. Trong “Chuyện người con gái Nam Xương”, Nguyễn Dữ đã khắc họa thành công bi kịch oan nghiệt của Vũ Nương – một người phụ nữ tài sắc vẹn toàn, hiếu thảo với mẹ chồng, yêu thương chồng con nhưng lại phải chịu đựng nỗi oan khuất tày trời chỉ vì sự cả tin, ghen tuông của Trương Sinh và định kiến hà khắc của xã hội phong kiến. Từng lời kể, từng chi tiết như “cái bóng” hay những lời minh oan yếu ớt của Vũ Nương trước khi gieo mình xuống dòng Hoàng Giang đều xoáy sâu vào lòng người đọc niềm trắc ẩn, xót xa. Người đọc không thể không đau lòng trước số phận bi kịch của nàng, một số phận mà mọi phẩm chất tốt đẹp đều không đủ sức chống đỡ lại sự nghi kị và bất công. Chính niềm trắc ẩn ấy đã thúc đẩy người đọc suy ngẫm về những giá trị đạo đức, về sự cần thiết của lòng tin và sự thấu hiểu trong cuộc sống.

Bên cạnh niềm trắc ẩn, Ai-ma-tốp còn nhấn mạnh “ý thức phản kháng cái ác”. Văn học không chỉ dừng lại ở việc phơi bày nỗi đau mà còn phải dũng cảm chỉ ra cái xấu, cái ác, khơi dậy tinh thần đấu tranh để bảo vệ công lý. Trong “Chuyện người con gái Nam Xương”, dù cái kết là sự trở về không trọn vẹn của Vũ Nương ở thủy cung, nhưng Nguyễn Dữ vẫn gián tiếp thể hiện sự phản kháng cái ác thông qua việc lên án sự độc đoán, vũ phu của Trương Sinh, sự mù quáng của định kiến xã hội. Dù Vũ Nương chọn cái chết để bảo toàn danh tiết, nhưng hành động đó cũng là một sự phản kháng mạnh mẽ nhất của người phụ nữ trong hoàn cảnh bế tắc, thà chết chứ không chịu ô danh.

Liên hệ với đoạn trích “Tức nước vỡ bờ” của Ngô Tất Tố, ý thức phản kháng cái ác được thể hiện một cách trực diện và mạnh mẽ hơn nhiều. Chị Dậu, một người phụ nữ nông dân hiền lành, tần tảo, luôn cam chịu nhưng khi bị tên cai lệ và người nhà lí trưởng hành hạ một cách vô lý, tước đoạt cả sinh mạng của chồng, chị đã không thể kìm nén. Từ một người vợ, người mẹ nhu mì, chị Dậu đã bật lên một sức mạnh phi thường, dùng hành động “túm cổ tên cai lệ ấn dúi ra cửa” để phản kháng lại sự áp bức, bóc lột đến cùng cực. Câu nói nổi tiếng “Thà rằng ở tù mà được ăn no còn hơn ở nhà mà chết đói” của chị không chỉ là tiếng lòng của một cá nhân mà là tiếng nói chung của những người nông dân bị dồn vào đường cùng. Ngô Tất Tố đã khơi dậy mạnh mẽ ý thức phản kháng cái ác, cái bất công trong lòng độc giả, khẳng định rằng khi bị đẩy đến giới hạn, con người sẽ vùng dậy để bảo vệ quyền sống, quyền làm người.

Cuối cùng, sứ mệnh của nhà văn còn là “cái khát vọng khôi phục và bảo vệ những cái tốt đẹp”. Văn chương không chỉ vạch trần cái xấu mà còn phải ngợi ca, gìn giữ những giá trị nhân văn cao cả. Trong cả hai tác phẩm, dù hiện thực có khắc nghiệt đến đâu, những giá trị tốt đẹp vẫn được tôn vinh. Ở “Chuyện người con gái Nam Xương”, đó là vẻ đẹp tâm hồn của Vũ Nương: thủy chung, hiếu thảo, vị tha. Dù bi kịch xảy ra, những phẩm chất ấy vẫn sáng mãi, gợi lên niềm tin vào vẻ đẹp tiềm tàng của con người. Ở “Tức nước vỡ bờ”, đó là tình yêu thương vô bờ bến của chị Dậu dành cho chồng con, là ý chí kiên cường, bất khuất của một người mẹ, người vợ dù đứng trước bờ vực thẳm. Các nhà văn đã cho thấy rằng, ngay cả trong hoàn cảnh tăm tối nhất, ngọn lửa của tình người, của phẩm giá và lòng khao khát được sống tử tế vẫn không bao giờ tắt.

Tóm lại, nhận định của Ai-ma-tốp về sứ mệnh của người cầm bút là một lời khẳng định sâu sắc về vai trò không thể thay thế của văn học trong đời sống. Qua “Chuyện người con gái Nam Xương” của Nguyễn Dữ và đoạn trích “Tức nước vỡ bờ” của Ngô Tất Tố, chúng ta thấy rõ cách mà những tác phẩm văn học lớn đã thực hiện sứ mệnh ấy một cách xuất sắc: khơi gợi niềm trắc ẩn, thức tỉnh ý thức phản kháng cái ác, và gieo mầm khát vọng bảo vệ những giá trị tốt đẹp. Đó chính là lý do vì sao văn học mãi mãi là tấm gương phản chiếu, là ngọn hải đăng dẫn lối cho tâm hồn con người trên hành trình tìm kiếm Chân – Thiện – Mĩ.