17/07/2025
17/07/2025
17/07/2025
Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914 – 1918) là một trong những cuộc xung đột quân sự lớn nhất và đẫm máu nhất trong lịch sử nhân loại, kéo dài 4 năm với sự tham gia của hơn 30 quốc gia. Cuộc chiến đã để lại những hậu quả nghiêm trọng về kinh tế, xã hội, chính trị và văn hóa đối với toàn thế giới. Để hiểu rõ vì sao châu Âu – một lục địa từng là trung tâm văn minh nhân loại – lại rơi vào vòng xoáy của thảm họa này, cần phân tích một cách thấu đáo những nguyên nhân sâu xa và trực tiếp dẫn đến cuộc chiến, đặc biệt là vai trò của các liên minh quân sự và chủ nghĩa dân tộc – hai yếu tố có ảnh hưởng then chốt trong việc đẩy châu Âu đến bờ vực chiến tranh.
I. Nguyên nhân sâu xa: Những mâu thuẫn mang tính hệ thống của châu Âu cuối thế kỷ XIX – đầu thế kỷ XX
Cuối thế kỷ XIX – đầu thế kỷ XX, chủ nghĩa tư bản phát triển mạnh mẽ, chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa. Tuy nhiên, các nước lớn không phát triển đồng đều. Một số nước như Anh, Pháp đã thiết lập được những đế quốc rộng lớn, kiểm soát nhiều thuộc địa và thị trường, trong khi Đức, Áo-Hung, Ý phát triển muộn hơn, thiếu hụt nguồn nguyên liệu và thị trường tiêu thụ.
Chính điều này dẫn đến mâu thuẫn sâu sắc về kinh tế và thuộc địa giữa các cường quốc, đặc biệt là giữa Đức với Anh và Pháp. Mâu thuẫn này âm ỉ nhưng không được giải quyết bằng thương lượng mà ngày càng được đẩy cao, trở thành nguyên nhân căn bản dẫn đến sự đối đầu.
Để bảo vệ lợi ích và chuẩn bị cho các xung đột tiềm tàng, các quốc gia châu Âu bắt đầu chạy đua vũ trang, tăng cường quân đội và phát triển công nghiệp quốc phòng. Song song với đó là sự hình thành các liên minh quân sự đối đầu nhau:
Sự đối lập giữa hai liên minh này khiến châu Âu trở thành một "thùng thuốc súng", chỉ chờ một mồi lửa để phát nổ.
Chủ nghĩa dân tộc – ban đầu là động lực cho sự thống nhất và phát triển – dần bị biến tướng thành chủ nghĩa dân tộc cực đoan. Các quốc gia trở nên kiêu ngạo, coi thường dân tộc khác, dẫn đến thù hằn và phân biệt đối xử. Điển hình là chủ nghĩa Pan-Xlavơ của Nga (muốn bảo vệ và tập hợp các dân tộc Slavơ ở Balkan) đối lập với chủ nghĩa Pan-German của Đức và Áo-Hung (muốn kiểm soát khu vực Trung Âu và Balkan).
Ngoài ra, Pháp mang nặng tư tưởng phục thù Đức sau thất bại trong cuộc chiến Pháp – Phổ năm 1870–1871 và việc mất hai vùng Alsace – Lorraine. Những cảm xúc dân tộc bị dồn nén đã góp phần làm nóng bầu không khí chính trị châu Âu.
II. Nguyên nhân trực tiếp: Sự kiện ám sát Thái tử Áo-Hung ở Sarajevo (1914)
Ngày 28 tháng 6 năm 1914, Thái tử Franz Ferdinand của đế quốc Áo-Hung bị một phần tử dân tộc chủ nghĩa người Serbia ám sát tại thành phố Sarajevo. Vụ việc này không chỉ là hành động cá nhân mà phản ánh xung đột sâu sắc giữa người Slavơ vùng Balkan và đế quốc Áo-Hung.
Áo-Hung nhanh chóng tuyên chiến với Serbia vào ngày 28/7/1914. Nga – bảo vệ Serbia – tuyên chiến với Áo-Hung. Đức – đồng minh của Áo-Hung – tuyên chiến với Nga và Pháp. Anh cũng gia nhập cuộc chiến khi Đức xâm phạm Bỉ để tiến công Pháp. Chỉ trong vài ngày, một cuộc chiến khu vực đã nhanh chóng biến thành một cuộc chiến tranh thế giới.
III. Vai trò của các liên minh quân sự trong việc đẩy châu Âu vào chiến tranh
Các liên minh quân sự không chỉ là hệ quả của cạnh tranh chính trị, mà còn trở thành nguyên nhân trực tiếp khiến chiến tranh lan rộng. Ban đầu, đây là các hiệp ước mang tính phòng thủ, nhưng dần dần trở thành cam kết tấn công lẫn nhau trong trường hợp đồng minh bị xâm phạm.
Khi một quốc gia bị tấn công hoặc bị lôi kéo vào chiến tranh, toàn bộ khối liên minh phải vào cuộc theo cam kết. Điều đó lý giải vì sao một xung đột giữa Áo-Hung và Serbia lại có thể khiến toàn châu Âu chìm trong chiến tranh.
Đặc biệt, Đức và Nga là hai quốc gia có vai trò quyết định trong việc làm bùng nổ quy mô chiến tranh. Đức với tư tưởng bá quyền, chủ động gây chiến nhằm khẳng định sức mạnh. Nga với tham vọng bảo vệ dân Slavơ và mở rộng ảnh hưởng xuống Balkan cũng nhanh chóng điều quân.
IV. Vai trò của chủ nghĩa dân tộc trong việc kích động và duy trì chiến tranh
Chủ nghĩa dân tộc cực đoan đã làm mờ lý trí của nhiều quốc gia. Mỗi nước đều cho rằng mình có chính nghĩa, chiến đấu vì danh dự và sự tồn vong của dân tộc. Điều đó khiến các cuộc đàm phán hòa bình trở nên khó khăn, vì không ai chịu nhân nhượng. Đặc biệt ở các vùng như Balkan – nơi có nhiều dân tộc cùng sinh sống – chủ nghĩa dân tộc đã tạo nên sự chia rẽ sâu sắc.
Sự cổ vũ của báo chí, tuyên truyền chiến tranh vì lòng yêu nước đã khiến hàng triệu người sẵn sàng ra trận với tinh thần cuồng tín, bất chấp cái giá phải trả. Chủ nghĩa dân tộc không chỉ là nguyên nhân mà còn là công cụ duy trì ngọn lửa chiến tranh suốt 4 năm trời.
V. Kết luận: Một cuộc chiến không thể tránh khỏi?
Chiến tranh thế giới thứ nhất không bùng nổ chỉ vì một vụ ám sát, mà là kết quả tổng hợp của những mâu thuẫn kinh tế, chính trị, quân sự và tư tưởng kéo dài suốt nhiều thập kỷ. Các liên minh quân sự đã tạo nên cơ chế “tự động hóa” chiến tranh, còn chủ nghĩa dân tộc đã thổi bùng ngọn lửa hận thù.
Bài học từ cuộc chiến này là sự nguy hiểm của sự đối đầu cứng nhắc, thiếu đối thoại và lòng tin giữa các quốc gia. Việc xây dựng một trật tự quốc tế công bằng, bình đẳng và hợp tác là yếu tố sống còn để nhân loại tránh khỏi những thảm họa tương tự trong tương lai.
Nếu bạn muốn hỏi bài tập
Các câu hỏi của bạn luôn được giải đáp dưới 10 phút
CÂU HỎI LIÊN QUAN
26/07/2025
26/07/2025
Top thành viên trả lời