Nam Cao là nhà văn tiêu biểu cho dòng văn học hiện thực phê phán. Tác phẩm nổi tiếng nhất của ông là truyện ngắn "Chí Phèo". Nhân vật chính cùng tên với tác phẩm được khắc họa chân thực, sinh động. Qua nhân vật này, tác giả muốn truyền tải giá trị nhân đạo sâu sắc.
Trước hết, Chí Phèo là đứa trẻ mồ côi, không cha không mẹ. Khi sinh ra, Chí bị bỏ rơi bên cạnh chiếc lò gạch cũ. Chí lớn lên nhờ sự đùm bọc, cưu mang của dân làng. Đến khi trưởng thành, anh ta làm thuê làm mướn để kiếm sống. Dù nghèo khổ nhưng Chí vẫn giữ được bản chất hiền lành, chăm chỉ. Anh ta luôn mong muốn có một cuộc sống bình dị, hạnh phúc.
Tuy nhiên, cuộc đời Chí bỗng chốc thay đổi khi bị bắt đi tù. Bảy, tám năm trong tù, Chí bị tẩy não, trở thành một con người hoàn toàn khác. Hắn trở về làng Vũ Đại với hình ảnh gớm ghiếc, luôn say xỉn và chửi bới. Hắn đâm thuê, chém mướn, cướp bóc của người dân. Từ một người hiền lành, Chí đã trở thành một con quỷ dữ, khiến cả làng đều sợ hãi.
Nguyên nhân dẫn đến bi kịch của Chí Phèo là do xã hội phong kiến tàn bạo. Bọn cường hào ác bá đã đẩy người nông dân vào bước đường cùng. Chúng cướp ruộng đất, đẩy họ vào cảnh đói nghèo, bần cùng. Không còn lối thoát, họ buộc phải bán rẻ linh hồn cho quỷ dữ. Chí Phèo là nạn nhân tiêu biểu của chế độ phong kiến thối nát.
Trong lúc tuyệt vọng nhất, Chí gặp Thị Nở. Thị Nở đã đánh thức phần người trong Chí. Hắn khao khát trở lại cuộc sống bình thường, làm hòa với mọi người. Tuy nhiên, hy vọng ấy nhanh chóng vụt tắt khi Thị Nở từ chối hắn. Chí rơi vào tuyệt vọng, hắn quyết định giết Bá Kiến rồi tự sát. Cái chết của Chí Phèo là lời tố cáo mạnh mẽ chế độ phong kiến tàn bạo.
Như vậy, qua nhân vật Chí Phèo, Nam Cao đã phản ánh chân thực số phận của người nông dân Việt Nam trước Cách mạng. Đồng thời, ông cũng khẳng định bản chất tốt đẹp của con người, ngay cả khi họ bị đẩy vào bước đường cùng.