So sánh hình ảnh người phụ nữ trong “Vợ nhặt” (Kim Lân) và “Vợ chồng A Phủ” (Tô Hoài), từ đó làm rõ sự đồng cảm của các nhà văn với thân phận và khát vọng sống hạnh phúc của con người.

Trong văn học Việt Nam giai đoạn 1945 – 1975, hình tượng người phụ nữ luôn là nguồn cảm hứng bất tận cho các nhà văn. Qua số phận và những khát vọng của họ, người đọc cảm nhận sâu sắc hiện thực xã hội cùng tấm lòng nhân đạo mà các tác giả gửi gắm. Nếu như Kim Lân với truyện ngắn Vợ nhặt đã dựng nên bức chân dung người phụ nữ nông dân nghèo đói nhưng vẫn ẩn chứa khát vọng sống mãnh liệt, thì Tô Hoài trong Vợ chồng A Phủ lại khắc họa cuộc đời người phụ nữ miền núi chịu ách áp bức nặng nề nhưng vẫn tìm thấy con đường đến tự do. Khi đặt hai tác phẩm cạnh nhau, ta thấy nổi bật sự đồng cảm của các nhà văn đối với thân phận con người, đồng thời khẳng định niềm tin vào sức sống, khát vọng hạnh phúc chính đáng của họ Ở Vợ nhặt, Kim Lân tái hiện bối cảnh nạn đói năm 1945 – một thảm họa khủng khiếp đã khiến hàng triệu người chết đói. Người vợ nhặt xuất hiện trong khung cảnh ấy, với ngoại hình “cong cớn”, “chao chát”, ban đầu chỉ vì miếng ăn mà theo không Tràng về làm vợ. Thân phận người phụ nữ trong truyện gắn liền với sự rẻ rúng, tủi nhục: một mạng người có thể được đổi bằng vài bát bánh đúc. Qua nhân vật này, Kim Lân tố cáo hiện thực xã hội cũ đã đẩy con người xuống đáy cùng cực của đói khát và sự tha hóa. Ngược lại, trong Vợ chồng A Phủ, Tô Hoài tái hiện cuộc sống của đồng bào dân tộc miền núi dưới ách thống trị của giai cấp thống trị phong kiến miền núi, tiêu biểu là nhà thống lí Pá Tra. Nhân vật Mị – cô gái trẻ xinh đẹp, có tài thổi sáo, đáng lẽ được sống hạnh phúc, lại bị bắt làm dâu gạt nợ. Cuộc đời Mị bị biến thành kiếp trâu ngựa, sống lầm lũi, câm lặng như một cái bóng. Ở đây, thân phận người phụ nữ bị chà đạp không chỉ bởi nghèo đói mà còn bởi cường quyền và thần quyền. Dù đặt trong hai bối cảnh khác nhau, cả người vợ nhặt và Mị đều phản ánh một sự thật: người phụ nữ nghèo khổ trong xã hội cũ không có quyền tự quyết định cuộc đời mình, họ là nạn nhân của đói nghèo và Điểm chung ở hai nhân vật là dù hoàn cảnh tăm tối, họ vẫn tiềm ẩn khát vọng sống và phẩm chất đáng trân trọng. Người vợ nhặt trong Vợ nhặt sau khi theo Tràng về nhà, từ dáng vẻ chao chát ban đầu đã trở nên e thẹn, hiền hậu. Chỉ một bát cháo cám đắng chát mà chị vẫn ăn “điềm nhiên”, để giữ hạnh phúc mong manh vừa có. Ở nhân vật này, Kim Lân làm nổi bật sự biến chuyển của tâm hồn: từ một kẻ bơ vơ, nhặt được hạnh phúc trên bờ vực đói chết, chị đã biết lo toan, vun vén, khao khát một mái ấm. Đó chính là vẻ đẹp của niềm tin vào sự sống, vào tình người ngay trong hoàn cảnh thảm khốc nhất. Trong Vợ chồng A Phủ, nhân vật Mị cũng tiềm ẩn sức sống mãnh liệt. Dù bị đè nén bao năm, trong lòng Mị chưa bao giờ tắt lửa sống. Đêm tình mùa xuân, tiếng sáo gọi bạn tình đã đánh thức khát vọng tự do, tình yêu ở Mị. Khi thấy A Phủ bị trói chờ chết, lòng thương người cùng sự phản kháng âm thầm đã khiến Mị cắt dây cứu A Phủ. Hành động ấy không chỉ cứu người mà còn giải phóng chính mình, mở ra con đường mới đến tự do. Như vậy, cả Kim Lân và Tô Hoài đều khẳng định: đằng sau lớp vỏ khốn cùng, người phụ nữ luôn ẩn chứa khát vọng sống, khát vọng yêu thương và hạnh Kim Lân có sở trường miêu tả tâm lí tinh tế qua những thay đổi nhỏ trong dáng vẻ, hành động. Người vợ nhặt hiện lên với những chi tiết rất đời thường, ngôn ngữ mộc mạc, giản dị, qua đó toát lên vẻ đẹp nhân bản. Tô Hoài lại thành công trong việc xây dựng không gian miền núi giàu chất hiện thực và lãng mạn, kết hợp miêu tả nội tâm sâu sắc. Nhân vật Mị được khắc họa với nhiều lớp tâm trạng: từ tê liệt đến bùng cháy sức sống, từ cam chịu đến phản kháng mạnh mẽ. Cả hai đều chứng tỏ tài năng của nhà văn trong việc phản ánh hiện thực và bộc lộ tình thương đối với con người. Qua hình ảnh người phụ nữ, ta thấy rõ sự đồng cảm của các nhà văn với thân phận con người. Kim Lân gửi gắm niềm tin rằng ngay cả trong bóng tối đói nghèo, tình người vẫn có thể thắp lên ánh sáng. Tô Hoài khẳng định sức sống tiềm tàng sẽ giúp con người vươn tới tự do, hạnh phúc. Hai tác phẩm gặp nhau ở giá trị nhân đạo: trân trọng con người, tin tưởng vào sức mạnh bên trong họ, đồng thời tố cáo xã hội bất công đã vùi dập Việc so sánh hai hình ảnh người phụ nữ giúp ta thấy được diện mạo phong phú của văn học Việt Nam sau Cách mạng tháng Tám. Dù ở nông thôn đồng bằng hay miền núi xa xôi, người phụ nữ đều mang khát vọng chung: được sống hạnh phúc, được làm chủ số phận. Văn học không chỉ phản ánh hiện thực đau thương mà còn khơi gợi niềm tin vào tương lai, vào sức sống bất diệt của con người Việt Nam. Kết luận Người vợ nhặt của Kim Lân và Mị trong Vợ chồng A Phủ của Tô Hoài đều là những hình tượng giàu sức ám ảnh. Họ tiêu biểu cho thân phận người phụ nữ trong xã hội cũ: khổ đau, bất hạnh nhưng luôn ẩn chứa khát vọng sống và tình yêu. Qua hai nhân vật ấy, người đọc cảm nhận rõ tấm lòng nhân đạo sâu sắc của các nhà văn: đồng cảm, xót thương và trân trọng phẩm chất tốt đẹp của con người. Đồng thời, tác phẩm còn gửi gắm niềm tin rằng dù ở hoàn cảnh nào, con người cũng sẽ tìm được con đường đến tự do và hạnh phúc.