Nam Cao là một nhà văn tiêu biểu của nền văn học hiện thực phê phán. Ông luôn trăn trở, suy tư về cuộc sống của người nông dân nghèo khổ, bị chà đạp. Những tác phẩm của ông luôn thể hiện niềm xót thương, đồng cảm với những số phận bất hạnh. Truyện ngắn “Tư cách mõ” là một trong những tác phẩm tiêu biểu của nhà văn Nam Cao. Nhân vật chính trong truyện là anh Cu Lộ, một người đàn ông bị cả làng xóm ghẻ lạnh, coi thường.
Trong truyện, nhân vật anh Cu Lộ được đặt vào tình huống cụ thể để bộc lộ những nét tính cách, phẩm chất của mình. Anh Cu Lộ vốn là một chàng trai chăm chỉ, hiền lành, được mọi người yêu mến. Anh làm nghề mổ lợn, công việc này khiến anh bị mọi người trong làng coi thường, khinh rẻ. Họ cho rằng anh là đồ mõ, chỉ biết ăn bẩn, hôi hám. Dù bị mọi người xa lánh, nhưng anh Lộ vẫn giữ được lòng tự trọng. Anh không hề tỏ ra bực tức hay chửi bới ai. Anh chỉ im lặng và cố gắng làm việc kiếm tiền nuôi vợ con.
Tuy nhiên, sau một thời gian dài bị mọi người ghẻ lạnh, anh Lộ dần thay đổi. Anh bắt đầu có những hành động, lời nói thô lỗ, thiếu lịch sự. Anh thậm chí còn dám cãi lại những người trong làng khi họ xúc phạm anh. Nguyên nhân dẫn đến sự thay đổi này là do anh Lộ bị áp lực từ phía dư luận. Anh cảm thấy mình bị coi thường, bị gạt ra khỏi cộng đồng. Điều này khiến anh cảm thấy bức bối, khó chịu và muốn phản kháng lại.
Qua nhân vật anh Cu Lộ, nhà văn Nam Cao muốn gửi gắm đến người đọc những thông điệp sâu sắc. Thứ nhất, nhà văn muốn tố cáo xã hội phong kiến thối nát đã đẩy người nông dân vào cảnh khốn cùng, khiến họ phải chịu đựng sự ghẻ lạnh, coi thường của mọi người. Thứ hai, nhà văn muốn khẳng định sức mạnh của lòng tự trọng. Dù bị đẩy vào hoàn cảnh khó khăn, nhưng nếu con người vẫn giữ được lòng tự trọng thì họ sẽ không bao giờ đánh mất bản thân mình.
Về nghệ thuật, nhà văn Nam Cao đã sử dụng ngôn ngữ sắc sảo, giàu tính biểu cảm để khắc họa chân dung nhân vật anh Cu Lộ. Ngôn ngữ của anh Lộ thể hiện rõ sự thay đổi tâm lý của anh trong suốt quá trình diễn ra câu chuyện. Bên cạnh đó, nhà văn cũng sử dụng nhiều chi tiết đắt giá để làm nổi bật tính cách của nhân vật. Ví dụ như chi tiết anh Lộ bị mọi người gọi là “thằng mõ”, chi tiết anh Lộ cãi lại những người trong làng…
Nhìn chung, nhân vật anh Cu Lộ là một nhân vật điển hình cho số phận của người nông dân trong xã hội cũ. Qua nhân vật này, nhà văn Nam Cao đã gửi gắm đến người đọc những thông điệp sâu sắc về cuộc sống.