Kim Lân là một cây bút chuyên viết truyện ngắn, ông được mệnh danh là "nhà văn của nông thôn, của người dân quê Việt Nam". Văn phong của ông được đánh giá là giản dị nhưng hấp dẫn, phản ánh chân thật cuộc sống và tâm hồn của những người nông dân chất phác, hiền hậu. Truyện ngắn "Vợ Nhặt" là tác phẩm tiêu biểu cho phong cách sáng tác của Kim Lân. Tác phẩm đã khắc họa thành công tình huống truyện độc đáo thông qua nhân vật Tràng, nhờ đó mà gửi gắm giá trị nhân văn sâu sắc.
Truyện ngắn "Vợ Nhặt" được in trong tập truyện "Con chó xấu xí", xuất bản năm 1962. Tiền thân của truyện ngắn này là tiểu thuyết "Xóm ngụ cư" được viết ngay sau Cách mạng tháng Tám nhưng còn dang dở và bị mất bản thảo. Sau khi hòa bình lập lại (năm 1954), ông dựa vào một phần cốt truyện cũ để viết truyện ngắn này.
Tác phẩm "Vợ Nhặt" đã tái hiện thành công bức tranh ảm đạm, đầy hoang tàn của Việt Nam trong nạn đói năm 1945. Qua đó, tác giả muốn khẳng định vẻ đẹp tinh thần của người nông dân trong hoàn cảnh cơ cực, họ vẫn luôn yêu thương và đùm bọc lẫn nhau.
Nhân vật chính của tác phẩm là anh cu Tràng, sống trong xóm ngụ cư, đối mặt với nạn đói khủng khiếp cùng cái chết rình rập. Tràng là một người nông dân nghèo khổ, sống cùng mẹ trong căn nhà tồi tàn. Công việc của anh là kéo xe bò thuê nên cũng kiếm được tiền để trang trải cuộc sống. Trong hoàn cảnh khó khăn ấy, Tràng bất ngờ có vợ chỉ bằng bốn bát bánh đúc, khiến ai nấy đều ngạc nhiên và xót xa.
Thị là một người phụ nữ nghèo khổ, vì không chịu nổi cảnh đói khát nên mới theo Tràng về nhà. Trên đường về, thị còn "phởn phơ" cười nói, nhưng thực tế rằng ai nấy đều hiểu rằng thị đang hi vọng vào tương lai tốt đẹp phía trước. Khi về đến nhà, cả Tràng và bà cụ Tứ đều ngỡ ngàng trước sự xuất hiện của thị, thế nhưng dù sao thì họ cũng mừng lòng. Bà cụ Tứ tuy lúc đầu cũng bẽ bàng vì con trai cưới vợ "không có giấy giá thú gì cả" nhưng rồi bà cũng đồng ý để hai đứa ở chung. Bữa cơm đầu tiên tại nhà chồng của thị chỉ đơn giản là rau chuối và muối hột, nhưng cả ba người vẫn ăn rất ngon miệng.
Sau đêm tân hôn, Tràng tỉnh dậy từ sớm nhưng thị vẫn nằm lăn lóc chưa dậy. Nhìn thị ngủ như một đứa trẻ, trong lòng Tràng trào lên một niềm yêu thương và gắn bó. Hai vợ chồng ăn sáng bằng nồi cháo cám, bữa ăn thảm hại ấy lại mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc.
Trong hoàn cảnh khốn cùng, người ta vẫn không quên động viên nhau, thậm chí thị còn đang có niềm tin vào tương lai tươi sáng. Trước sự thay đổi của ngôi nhà, thị cảm thấy hụt hẫng và buồn thay cho Tràng. Cả ba cùng nhau hi vọng vào tương lai, dù chưa biết nó sẽ như thế nào nhưng họ vẫn tin rằng mọi chuyện sẽ tốt đẹp hơn.
Qua tác phẩm "Vợ Nhặt", Kim Lân đã thể hiện được tài năng xây dựng tình huống truyện độc đáo. Từ đó, góp phần bộc lộ giá trị nhân đạo và hiện thực sâu sắc của tác phẩm.