Đặng Dung là một danh tướng đời Hậu Trần, ông sống một cuộc đời bi tráng với lý tưởng anh hùng: giúp đời cứu nước. Nhưng tiếc thay, cái chí lớn không thành. Trong suốt cuộc đời cầm quân chống giặc Minh, Đặng Dung luôn kề cận bên cạnh cha là Đặng Tất. Năm 1409, nhà Hậu Trần sụp đổ, cả hai cha con đều tử trận. Trước khi hy sinh, Đặng Dung đã để lại một bài thơ tuyệt tác, đó chính là bài "Cảm Hoài". Bài thơ này đã khắc họa hình ảnh người anh hùng thất thế đầy bi tráng:
"Thế sự du du nại lão hà,
Vô cùng thiên địa nhập hàm ca.
Thời lai đồ điếu thành công dị,
Vận khứ anh hùng ẩm hận đa.
Chí chủ hữu hoài phù địa trục,
Tẩy binh vô lộ vãn thiên hà."
Dịch thơ:
"Việc đời bối rối tuổi già vay,
Trời đất vô cùng một cuộc say.
Gặp gỡ những anh hùng làm nên công trạng thật dễ dàng,
Nhưng những bậc anh hùng thất thế phải nuốt hận nhiều lắm!
Phò chúa, gánh vác việc xoay chuyển đất trời,
Rửa giáp binh không có lối kéo sông Ngân xuống."
Hai câu thơ đầu tiên đã cho thấy hình ảnh người anh hùng thất thế đang đứng giữa đất trời bao la mà cảm thấy xót xa, cay đắng:
"Thế sự du du nại lão hà,
Vô cùng thiên địa nhập hàn ca."
(Việc đời bối rối tuổi già vay,
Trời đất vô cùng một cuộc say.)
Người anh hùng ấy đang băn khoăn, trăn trở trước việc đời rối ren, phức tạp. Tuổi già đã đến, sức khỏe đã giảm sút khiến cho người anh hùng cảm thấy bất lực trước dòng chảy của thời gian. Câu thơ "Vô cùng thiên địa nhập hàn ca" đã thể hiện tâm trạng buồn bã, cô đơn của người anh hùng khi phải đối mặt với thực tại bi thảm.
Hai câu thơ tiếp theo đã cho thấy tâm trạng của người anh hùng:
"Thời lai đồ điếu thành công dị,
Vận khứ anh hùng ẩm hận đa."
(Gặp gỡ những anh hùng làm nên công trạng thật dễ dàng,
Nhưng những bậc anh hùng thất thế phải nuốt hận nhiều lắm!)
Câu thơ này đã thể hiện sự bất lực của người anh hùng trước vận mệnh. Ông nhận ra rằng, dù có tài giỏi đến đâu nhưng không gặp thời thì cũng khó lòng thành công. Điều này khiến cho người anh hùng cảm thấy chua chát, cay đắng.
Hai câu thơ cuối cùng đã cho thấy khát vọng lớn lao của người anh hùng muốn giúp đỡ đất nước, cứu giúp nhân dân:
"Chí chủ hữu hoài phù địa trục,
Tẩy binh vô lộ vãn thiên hà."
(Phò chúa, gánh vác việc xoay chuyển đất trời,
Rửa giáp binh không có lối kéo sông Ngân xuống.)
Đây là những câu thơ thể hiện tinh thần kiên cường, bất khuất của người anh hùng trước nghịch cảnh. Dù đã thất thế, nhưng người anh hùng vẫn luôn giữ vững niềm tin vào tương lai tươi sáng của đất nước. Ông mong muốn được phò tá vua chúa, giúp đỡ nhân dân thoát khỏi cảnh lầm than, cơ cực.
Bài thơ "Cảm Hoài" của Đặng Dung đã khắc họa thành công hình ảnh người anh hùng thất thế đầy bi tráng. Qua bài thơ, ta thấy được nỗi đau đớn, bất lực của người anh hùng trước vận mệnh đất nước. Đồng thời, bài thơ cũng thể hiện tinh thần kiên cường, bất khuất của người anh hùng trước nghịch cảnh.