Câu $\rm 12.$

1. Cơ chế điều hoà cân bằng nội môi Cân bằng nội môi (homeostasis) được duy trì chủ yếu qua phối hợp giữa hệ thần kinh và hệ nội tiết, với các thành phần chính sau: a. Cảm ứng – truyền tin: - Áp suất thẩm thấu máu (osmolarity) tăng hay giảm được các osmoreceptor ở vùng dưới đồi (hypothalamus) phát hiện. - Áp suất máu, thể tích tuần hoàn được baroreceptor ở xoang cảnh (carotid sinus) và quai ĐM chủ (aortic arch) ghi nhận. b. Phản ứng qua hệ nội tiết: - Khi bị khô/huyết áp giảm: + Tuyến yên sau (neurohypophysis) tiết nhiều ADH (vasopressin) → làm tăng tính thấm nước ở ống lượn xa và ống góp thận, giúp cô đặc nước tiểu, giữ nước về cơ thể. + Hệ RAA (Renin–Angiotensin–Aldosterone): thận tiết renin → chuyển angiotensinogen thành angiotensin II → co mạch, kích thích tuyến thượng thận tiết aldosterone → tăng tái hấp thu Na⁺/H₂O ở ống lượn xa → tăng thể tích máu. - Khi thể tích máu/áp suất máu tăng quá mức: + Tim nhĩ tiết ANP (Atrial Natriuretic Peptide) → tăng bài tiết Na⁺/H₂O, giãn mạch, đối kháng aldosterone. c. Vai trò thận – phối hợp thải trừ/chống tái hấp thu: - Điều chỉnh độ lọc cầu thận (GFR), tái hấp thu ion (Na⁺, Cl⁻, HCO₃⁻), nước qua các kênh aquaporin. - Điều hoà pH qua bài tiết H⁺, tái hấp thu HCO₃⁻. 2. Vì sao ít uống nước/ăn uống không lành mạnh dễ mắc sỏi thận a. Ít uống nước → giảm thể tích nước tiểu, nước tiểu cô đặc → nồng độ Ca²⁺, oxalat, phosphat, acid uric trong lòng ống thận tăng cao → dễ kết tủa → tạo sỏi. b. Chế độ ăn uống: - Ăn mặn (nhiều NaCl) → natri niệu tăng kéo theo calci niệu tăng → tăng nguy cơ kết tinh. - Ăn nhiều đạm động vật, purin → tăng sản sinh acid uric, giảm pH nước tiểu → sỏi urat dễ hình thành. - Thiếu chất xơ, uống nhiều nước ngọt có ga, cà phê đặc → cản trở hấp thu citrat (chất ức chế kết tinh), tạo môi trường thuận lợi cho sỏi. 3. Hậu quả khi uống nước vượt mức cần thiết a. Hạ natri huyết thanh (hyponatremia): quá nhiều nước pha loãng Na⁺ huyết tương → muối natri giảm → tế bào phù (cả não), biểu hiện: nhức đầu, buồn nôn, mệt lả, co giật, thậm chí hôn mê. b. Tăng gánh nặng tuần hoàn: thể tích máu tăng gây tăng áp lực lòng mạch, có thể dẫn đến suy tim, phù phổi ở người có bệnh tim mạch. c. Suy thận cấp cơ học: thận phải đào thải khối lượng nước quá lớn trong thời gian ngắn, vượt quá khả năng cô đặc/cân bằng điện giải → rối loạn điện giải, toan kiềm. Tóm lại, để duy trì cân bằng nội môi và giảm nguy cơ sỏi thận, nên uống đủ (khoảng 1,5–2 lít/ngày, có thể điều chỉnh theo môi trường và hoạt động) và ăn uống cân bằng, tránh quá ít cũng như quá nhiều nước.