Hãy phân tích bài thơ Thu điếu của Nguyễn Khuyến

Nguyễn Khuyến là một nhà thơ tiêu biểu của nền thi ca thời kỳ cuối thế kỷ XVIII và đầu thế kỷ XIX. Ông có rất nhiều bài thơ hay để lại nhiều ấn tượng sâu sắc với người đọc. Và có thể nói mùa thu là mùa ông dành nhiều thời gian để tận hưởng và sáng tác nhất. Thu điếu là một trong những bài thơ hay và đặc sắc của Nguyễn Khuyến khi viết về mùa thu. Qua bài thơ ta thấy được tài năng của Nguyễn Khuyến trong nghệ thuật tả cảnh gợi cảm cùng với những hình ảnh giản dị nhưng chân thực và giàu sức biểu cảm.

Bài thơ được viết ra từ những cảm xúc của Nguyễn Khuyến sau khi ông từ quan về ở ẩn ở quê nhà. Trước cảnh đất nước đang bị thực dân Pháp xâm lược nhưng ông không thể làm gì được ngoài việc cáo quan về quê sống ẩn dật. Chính vì vậy, ông đã dồn hết tâm tư, tình cảm vào thơ văn của mình để có thể giãi bày tâm sự, nỗi đau đớn trước thời cuộc bi thương. Đề tài mùa thu của Nguyễn Khuyến được thể hiện rất thành công ở chùm thơ thu gồm ba bài: Thu vịnh, Thu ẩm và Thu điếu. Cả ba bài thơ đều được tác giả viết bằng chữ Nôm với thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật. Mỗi bài thơ đều có những nét riêng đặc sắc nhưng chung quy lại vẫn diễn tả được tình yêu thiên nhiên tha thiết của tác giả.

Trong Thu điếu, tác giả đã vẽ lên một bức tranh thu vô cùng sinh động và lãng mạn nơi thôn quê. Trong đó xuất hiện hình ảnh của con người hòa hợp với thiên nhiên tạo nên một bức tranh tuyệt vời. Nói về vẻ đẹp của vùng nông thôn Việt Nam, không thể không nhắc đến cảnh sắc của mùa thu. Mùa thu mang tới cho cảnh sắc thiên nhiên một vẻ đẹp vô cùng tao nhã, dịu dàng. Không còn cái oi bức nồng nàn của mùa hạ, thay vào đó là sự mát mẻ, dễ chịu. Cảnh vật cũng trở nên êm đềm hơn, không gian tĩnh lặng vô cùng. Điều này được Nguyễn Khuyến khắc họa rất rõ ràng trong Thu điếu:

Ao thu lạnh lẽo nước trong veo
Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo
Sóng biếc theo làn hơi gợn tí
Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo
Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt
Ngõ trúc quanh co khách vắng teo
Tựa gối buông cần lâu chẳng được
Cá đâu đớp động dưới chân bèo.

Khung cảnh của mùa thu được mở ra với hình ảnh của một chiếc ao thu lạnh lẽo với làn nước trong veo. Có lẽ do mùa thu nên khí hậu đã bắt đầu se lạnh khiến cho làn nước trong những chiếc ao, cái giếng đọng lại chứ không chảy thường xuyên như mùa mưa lũ. Bởi vậy mà lượng nước trong ao cũng không nhiều đến mức ồ ạt mà chỉ vừa đủ thôi. Trên bề mặt của chiếc ao ấy xuất hiện một chiếc thuyền câu nhưng nó không hề to mà chỉ bé tẻo teo mà thôi. Sự kết hợp giữa màu sắc của nước ao trong veo và màu xanh của chiếc thuyền câu đã khiến cho bức tranh của mùa thu trở nên hài hòa hơn, dịu mắt hơn. Màu sắc tiếp theo của mùa thu mà tác giả muốn nói tới đó chính là màu vàng của chiếc lá. Chỉ là một chiếc lá vàng được cơn gió thổi hiu hiu mà tác giả cũng nhanh chóng nhận ra được. Dường như ông đang chăm chú quan sát mọi cảnh vật xung quanh mình. Chiếc lá vàng ấy rơi trước gió rồi rơi xuống mặt ao. Cứ mỗi lần có cơn gió thổi tới thì những chiếc lá vàng ấy lại tiếp tục rơi xuống nhiều hơn.

Không gian của mùa thu được tác giả mở ra với chiều cao đó là tầng mây lơ lửng trên bầu trời xanh ngắt. Trên nền trời xanh thẳm ấy xuất hiện những đám mây trắng cứ bồng bềnh, trôi mãi theo chiều gió. Rồi không gian được mở ra với chiều dài, chiều rộng với ngõ trúc quanh co, ngoằn ngoèo không có một bóng người qua lại. Không gian của mùa thu im ắng đến lạ lùng, có chăng chỉ nghe thấy âm thanh của tiếng cá đớp mồi dưới chân bèo. Không gian của mùa thu được tác giả miêu tả chỉ có thể dùng hai từ "tĩnh lặng" để diễn tả. Mọi thứ dường như đang ngưng động, ngay cả thời gian cũng như ngừng lại.

Đọc bài thơ, chúng ta cảm nhận được một nỗi niềm u hoài của tác giả trước cảnh vật của mùa thu. Cảnh vật của mùa thu vô cùng thơ mộng, lãng mạn nhưng ẩn chứa bên trong đó một nỗi buồn khó tả. Đó chính là nỗi buồn của thời thế khi đất nước đang bị thực dân Pháp xâm lược nhưng những con người lại cam tâm làm bù nhìn không chống giặc ngoại xâm. Còn Nguyễn Khuyến với tấm lòng yêu nước sâu nặng nhưng đành bất lực bất lực trước thời thế nên ông đã lựa chọn cách rời khỏi chốn quan trường bon chen để lui về ở ẩn nơi quê nhà.

Bức tranh của mùa thu qua con mắt của Nguyễn Khuyến thật quá đỗi trữ tình, lãng mạn. Tác giả quả thật tài tình khi đã vẽ lên một bức tranh tuyệt đẹp của mùa thu Việt Nam. Đồng thời qua đó cũng bộc lộ được tâm sự thầm kín của mình trước tình cảnh của đất nước.

Như vậy, qua bài thơ Thu điếu, chúng ta đã hiểu biết thêm về vẻ đẹp của mùa thu Việt Nam. Đặc biệt, bài thơ còn giúp chúng ta cảm nhận được tấm lòng yêu nước sâu đậm của Nguyễn Khuyến.