Yếu tố kỳ ảo là một trong những yếu tố nghệ thuật đặc sắc của văn học, giúp tác giả thể hiện những khát vọng, ước mơ của mình về cuộc sống. Trong "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên" của Nguyễn Dữ và "Thạch Sanh", yếu tố kỳ ảo được sử dụng để tạo nên những tình huống bất ngờ, thú vị, đồng thời thể hiện những giá trị đạo đức, nhân văn sâu sắc.
Về mặt nội dung, cả hai truyện đều xoay quanh chủ đề đấu tranh chống lại cái ác, bảo vệ công lý và lẽ phải. Trong "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên", nhân vật Ngô Tử Văn được miêu tả như một vị thần linh, có khả năng trừ tà, diệt ma. Ông đã dũng cảm đứng lên đấu tranh chống lại hồn ma tướng giặc họ Thôi, kẻ đã chiếm giữ đền Tản Viên và gây hại cho dân lành. Cuối cùng, nhờ sự giúp đỡ của Thổ Công, Ngô Tử Văn đã đánh bại hồn ma, giành lại công bằng cho dân chúng. Còn trong "Thạch Sanh", chàng trai nghèo khổ Thạch Sanh đã trải qua nhiều thử thách gian nan, từ bị lừa dối, bị bắt giam đến chiến đấu với chằn tinh, đại bàng. Cuối cùng, Thạch Sanh đã chiến thắng mọi khó khăn, trở thành người anh hùng cứu nước, giúp dân.
Về mặt nghệ thuật, yếu tố kỳ ảo trong hai truyện được thể hiện qua nhiều hình thức khác nhau. Trước hết, đó là sự xuất hiện của các nhân vật siêu nhiên như hồn ma tướng giặc họ Thôi, quỷ sứ, Diêm Vương (trong "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên") hay chằn tinh, đại bàng, cung điện dưới lòng đất (trong "Thạch Sanh"). Những nhân vật này không chỉ tạo nên không khí huyền bí, ly kỳ cho câu chuyện mà còn góp phần làm nổi bật tính cách, phẩm chất của nhân vật chính. Thứ hai, yếu tố kỳ ảo còn được thể hiện qua những chi tiết hoang đường, phi thực tế như việc Ngô Tử Văn chết đi rồi sống lại, Thạch Sanh được vua gả công chúa và nối ngôi vua. Những chi tiết này nhằm khẳng định sức mạnh của công lý, chính nghĩa, đồng thời thể hiện niềm tin của tác giả vào cuộc sống tốt đẹp, nơi mà cái thiện luôn chiến thắng cái ác.
Tóm lại, yếu tố kỳ ảo trong "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên" và "Thạch Sanh" có những nét tương đồng nhất định. Cả hai truyện đều xoay quanh chủ đề đấu tranh chống lại cái ác, bảo vệ công lý và lẽ phải. Đồng thời, yếu tố kỳ ảo còn góp phần tạo nên sức hấp dẫn cho câu chuyện, đồng thời truyền tải những thông điệp nhân văn sâu sắc.