Đoàn Văn Cừ là một nhà thơ tiêu biểu của nền văn học Việt Nam. Ông đã để lại rất nhiều tác phẩm hay, gây ấn tượng sâu sắc với người đọc. Trong đó, bài thơ Đường về quê mẹ đã thể hiện tình yêu quê hương, đất nước và tình mẫu tử thiêng liêng, cao cả.
Bài thơ được viết theo thể thơ bảy chữ, gồm có sáu khổ, mỗi khổ thơ là một bức tranh đẹp về khung cảnh thiên nhiên và con người nơi đây. Mở đầu bài thơ, tác giả đã khắc họa hình ảnh con đường về quê mẹ thật nên thơ và trữ tình:
"Thúng cắp bên hông, nón đội đầu
Khuyên vàng, yếm thắm, áo the nâu
Trông nàng như tạc dáng uyên ương
Chiếc quẩy nghiêng nghiêng cành hoa rũ"
Câu thơ đầu tiên đã cho người đọc biết rằng đây là con đường mà nhân vật "tôi" theo mẹ về quê. Trên con đường ấy, hình ảnh người mẹ hiện lên thật đẹp đẽ. Người mẹ khoác lên mình chiếc áo yếm thắm, chiếc áo the nâu giản dị, gần gũi. Chiếc khuyên vàng trên tai cùng chiếc nón lá đội đầu tạo nên một vẻ đẹp mộc mạc, thuần khiết. Dáng vẻ của người mẹ được tác giả miêu tả "như tạc dáng uyên ương", tức là vẻ đẹp thanh tao, trang nhã. Bên cạnh mẹ là chiếc quẩy gánh hàng rong, nghiêng nghiêng cành hoa rũ. Đây là một hình ảnh quen thuộc của người phụ nữ Việt Nam xưa.
Tiếp theo, tác giả đã hồi tưởng về tuổi thơ được theo mẹ về quê ngoại:
"Nắng chiều tà lấp ló sau vườn
Những rặng đề, luống cúc hương lân
Lúa phất phơ, nghiêng nghiêng hạt thóc
Hương lúa dậy, sóng lúa nhấp nhô"
Con đường về quê mẹ hiện lên thật thơ mộng và trữ tình. Nắng chiều tà lấp ló sau vườn, những rặng đề, luống cúc hương lân tỏa hương thơm ngát. Lúa phất phơ, nghiêng nghiêng hạt thóc, hương lúa dậy sóng lúa nhấp nhô. Tất cả tạo nên một bức tranh thiên nhiên đẹp đẽ, tràn đầy sức sống.
Trong khổ thơ cuối cùng, tác giả đã bộc lộ tình cảm sâu nặng của mình đối với quê hương và mẹ:
"Ôi! Mái trường xưa, ơi! Con đường cũ,
Hỡi cô bé ngày xưa tóc dài đen nhánh
Bây giờ em ở đâu?
Bao nhiêu năm rồi, ta nhớ mãi
Ngày ấy qua đây, ta bước chân nhẹ nhàng."
Tác giả thốt lên tiếng gọi tha thiết "ôi! Mái trường xưa, ơi! Con đường cũ" như muốn bày tỏ nỗi nhớ nhung da diết về những kỉ niệm tuổi thơ. Tác giả tự hỏi "hỡi cô bé ngày xưa tóc dài đen nhánh, bây giờ em ở đâu?". Câu hỏi này thể hiện nỗi nhớ mong, khát khao được gặp lại người bạn thuở ấu thơ. Cuối cùng, tác giả khẳng định rằng dù bao nhiêu năm đã trôi qua, nhưng những kỉ niệm về mái trường xưa, con đường cũ vẫn luôn in đậm trong tâm trí của tác giả.
Về nghệ thuật, bài thơ sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh, gợi cảm. Tác giả đã sử dụng các biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ,... để làm nổi bật vẻ đẹp của thiên nhiên và con người nơi đây. Ngoài ra, giọng thơ nhẹ nhàng, trữ tình cũng góp phần thể hiện tình cảm sâu lắng của tác giả.
Nhìn chung, bài thơ Đường về quê mẹ là một bài thơ hay, giàu ý nghĩa. Bài thơ đã khắc họa thành công bức tranh thiên nhiên và con người nơi đây, đồng thời thể hiện tình yêu quê hương, đất nước và tình mẫu tử thiêng liêng, cao cả.