phân tích cấu tứ bài thơ nhớ đồng

Tố Hữu là nhà thơ trữ tình chính trị xuất sắc nhất của nền văn học Việt Nam hiện đại. Với bảy tập thơ lớn, thơ ông được xem là biên niên sử bằng thơ của cách mạng Việt Nam. Đối với Tố Hữu, làm thơ cũng chính là làm cách mạng, làm thơ để truyền tải ý chí, lí tưởng và tinh thần chiến đấu của một chiến sĩ cách mạng. Thơ ông luôn phản ánh những chặng đường cách mạng đầy thử thách, gian nan của dân tộc và của bản thân. Bài thơ Nhớ đồng là nỗi niềm thương nhớ đồng quê, cảnh vật con người, đồng bào đồng chí của người tù cộng sản trẻ tuổi trong những ngày tháng bị giam ở nhà lao Thừa Thiên Huế.

Bài thơ được viết vào năm 1939, khi Tố Hữu mới bị bắt giam chưa lâu.

Nỗi nhớ thương da diết được thể hiện ngay ở nhan đề của bài thơ. Tâm trạng của nhà thơ được chia thành hai mảng rõ rệt: ban ngày và ban đêm. Khi mặt trời lặn, màn đêm buông xuống bao phủ không gian, nhà thơ lại một mình đối diện với bóng tối, với sự cô quạnh, lạnh lẽo. Lúc này chỉ còn lại những âm thanh của côn trùng, dế kêu ri rỉ, rả rích, tiếng vạc ăn đêm,... Không gian càng trở nên mênh mông, tăm tối khiến nhà thơ càng cảm thấy ngột ngạt, cô độc. Trong hoàn cảnh ấy, dòng hồi ức lại được khơi nguồn:

Gì sâu bằng những trưa thương nhớ
Hiu quạnh bên trong một tiếng hò!
Đâu gió cồn thơm đất nhả mùi
Đâu ruồng tre mát thở yên vui
Đâu từng ô mạ xanh mơn mởn
Đâu những nương khoai ngọt sắn bùi?
Đâu những đường con bước vạn đời
Xóm nhà tranh thấp ngủ im hơi
Giữa dòng ngày tháng âm u đó
Không đổi, nhưng mà trôi cứ xuôi

Một không gian quê hương hiện lên chân thật, sống động, tươi đẹp và thân thuộc. Đó là nơi có những cồn cát bay bụi mờ, có những rặng tre rì rào, có những cánh đồng vàng mang nặng hạt gạo, có những bãi khoai sắn ngọt bùi, có mái nhà tranh thấp ngủ im hơi,... Tất cả đều rất giản dị, mộc mạc, thân thương, đáng quý. Nhà thơ đã vẽ nên một bức tranh tổng thể về quê hương, xứ sở mình bằng tất cả tấm lòng và tình cảm cao đẹp dành cho nơi chôn nhau cắt rốn. Thế nhưng, giờ đây nó chỉ còn tồn tại trong kí ức, hoài niệm của nhà thơ. Bởi lẽ, nhà thơ đang bị giam hãm trong ngục tối, bị tách biệt khỏi thế giới bên ngoài. Bao trùm lấy bài thơ là một nỗi buồn man mác, thấm nhuần trong từng câu chữ.

Những âm thanh quen thuộc của làng quê xưa bỗng dội về inh ỏi, vang vang bên tai. Chúng khơi dậy trong nhà thơ những kí ức, những kỉ niệm về một thời gian khó nhưng không kém phần tươi đẹp.

Cha già nua lắm thay! Chái bếp
Rạ rơm từng đốt bám quanh đời tôi
Gặp thuở trời hàn mi mắt ướt
Nghe bát cơm nguội đỡ bụng đói côi

Nhà thơ nhớ về người cha già, nhớ về những bữa cơm gia đình, nhớ về cái nghèo khổ, cơ cực của quê hương. Tất cả đều gợi lên một nỗi xót xa, đau đớn khôn nguôi.

Trong nỗi nhớ thương da diết ấy, hình ảnh người mẹ già đơn chiếc hiện lên khiến ta không khỏi ngậm ngùi:

Tôi mơ qua cửa khám bao ngày
Tôi thấy rồi: mẹ tôi, chị tôi
Họ vác gậy đi tìm kẻ giết người
Lòng tôi rầu rĩ gói trăm nỗi
Trên môi tôi cười buốt giá đấy
Ôi mẹ già, sao chẳng thấy mẹ?
Mẹ già rồi biết ai nuôi mẹ?

Người chiến sĩ cách mạng trẻ tuổi lúc nào cũng mang trong mình một trái tim nhiệt huyết, sục sôi ý chí chiến đấu. Anh muốn cống hiến hết mình cho Tổ quốc, giải phóng dân tộc. Vì vậy, anh hiểu rằng mình không thể thoát khỏi vòng tay của quân thù. Do đó, suốt bài thơ, nhà thơ luôn miêu tả tâm trạng của người tù cộng sản. Anh chấp nhận mọi sự trói buộc, giam hãm vì mục tiêu cao cả của bản thân.

Ở khổ cuối cùng, nhà thơ tiếp tục bộc lộ nỗi nhớ thương da diết của mình:

Tôi mơ qua cửa khám bao ngày
Tôi thấy họ đi, họ đi mãi
Những hồn mồ hôi xông mùi lính
Những hồn quen dập dìu bóng giặc

Qua bốn câu thơ trên, chúng ta có thể thấy được sự khắc nghiệt, tàn bạo của chế độ nhà tù lúc bấy giờ. Người tù cộng sản bị tra tấn, hành hạ cả về thể xác lẫn tinh thần. Họ phải chịu cảnh đày đọa, xiềng xích, gông cùm. Tuy nhiên, vượt lên trên tất cả, nhà thơ vẫn giữ vững niềm tin, ý chí chiến đấu. Ông khẳng định rằng dù có bị giam cầm, bị tra tấn đến đâu thì những người tù cộng sản vẫn sẽ đứng lên đấu tranh giành lại tự do, độc lập cho dân tộc.

Như vậy, bài thơ Nhớ đồng là một bài thơ hay, giàu ý nghĩa. Nó thể hiện được nỗi nhớ da diết, tình cảm sâu sắc của nhà thơ đối với quê hương, đất nước, con người. Đồng thời, bài thơ cũng thể hiện được tinh thần lạc quan, yêu đời, ý chí kiên cường của người chiến sĩ cộng sản.