Bài thơ "Lượm" của Tố Hữu đã khắc họa thành công hình ảnh chú bé liên lạc Lượm với vẻ đẹp hồn nhiên, tinh nghịch, yêu đời, dũng cảm. Bài thơ được viết theo thể thơ bốn chữ, giọng thơ nhanh nhẹn, nhịp nhàng, phù hợp với nhịp bước của chàng liên lạc trên đường đi liên lạc.
Mở đầu bài thơ, tác giả miêu tả cuộc gặp gỡ tình cờ giữa hai chú cháu:
> Ngày Huế đổ máu
> Chú Hà Nội về
> Tình cờ chú cháu
> Gặp nhau Hàng Bè.
Cuộc gặp gỡ diễn ra tại một địa điểm cụ thể – Hàng Bè, nơi mà cả hai đều quen thuộc. Tác giả sử dụng cụm từ “ngày Huế đổ máu” để gợi lên khung cảnh chiến tranh khốc liệt, tạo nên bối cảnh cho cuộc gặp gỡ này. Trong hoàn cảnh ấy, Lượm xuất hiện với dáng vẻ nhỏ nhắn, nhanh nhẹn, đáng yêu:
> Cháu bé loắt choắt
> Cái xắc xinh xinh
> Cái chân thoăn thoắt
> Cái đầu nghênh nghênh.
Những từ láy “loắt choắt”, “xinh xinh”, “thoăn thoắt”, “nghênh nghênh” kết hợp với điệp từ “cái” đã nhấn mạnh vẻ ngoài nhỏ nhắn, hoạt bát, đáng yêu của cậu bé. Hình ảnh Lượm khiến ta liên tưởng đến một chú chim non đang tập bay, tập đứng.
Không chỉ vậy, Lượm còn rất hồn nhiên, ngây thơ, thể hiện qua lời nói và hành động:
> “Cháu đi liên lạc
> Vui lắm chú à
> Ở đồn Mang Cá
> Thích hơn ở nhà!”
Cậu bé vui vẻ kể về công việc của mình, thể hiện niềm vui và sự tự hào khi được tham gia vào công tác cách mạng. Câu thơ “Thích hơn ở nhà!” thể hiện sự háo hức, mong muốn được góp sức vào cuộc kháng chiến của Lượm.
Tuy còn nhỏ tuổi nhưng Lượm đã có tinh thần dũng cảm, sẵn sàng đối mặt với hiểm nguy:
> “Vượt qua mặt trận
> Đạn bay vèo vèo
> Thư đề Thượng khẩn
> Sợ chi hiểm nghèo?”
Hình ảnh “đạn bay vèo vèo” gợi lên sự nguy hiểm, ác liệt của chiến trường. Tuy nhiên, Lượm vẫn ung dung, bình thản, không hề nao núng trước hiểm nguy. Cậu bé coi thường gian khổ, sẵn sàng hi sinh vì mục tiêu cao cả.
Cuối cùng, Lượm đã hy sinh trong lúc làm nhiệm vụ:
> “Ra thế Lượm ơi!
> Một dòng máu tươi
> Cháu nằm trên lúa
> Tay nắm chặt bông
> Lúa thơm mùi sữa
> Hồn bay giữa đồng…”
Tác giả sử dụng biện pháp nói giảm nói tránh “Một dòng máu tươi” để giảm bớt nỗi đau thương, mất mát. Dù Lượm đã hy sinh nhưng hình ảnh của cậu bé vẫn sống mãi trong lòng mọi người:
> “Lượm ơi, còn không?
> Chú bé loắt choắt
> Cái xắc xinh xinh
> Cái chân thoăn thoắt
> Cái đầu nghênh nghênh
> Ca-lô đội lệch
> Mồm huýt sáo vang
> Như con chim chích
> Nhảy trên đường vàng…”
Bằng ngôn ngữ giản dị, giàu cảm xúc, Tố Hữu đã khắc họa thành công hình ảnh Lượm – một chú bé liên lạc hồn nhiên, dũng cảm, giàu lòng yêu nước. Qua nhân vật này, tác giả ngợi ca tinh thần dũng cảm, lòng yêu nước của thế hệ trẻ Việt Nam trong thời kì kháng chiến chống Pháp.
Bài thơ "Lượm" là một minh chứng cho tài năng nghệ thuật của Tố Hữu, đồng thời cũng là một bài học quý giá về tinh thần yêu nước, dũng cảm của thế hệ trẻ Việt Nam.