Đỗ Phủ là một trong những nhà thơ hiện thực vĩ đại của văn học Trung Hoa với những vần thơ phản ánh hiện thực và bày tỏ cảm xúc chân thành. Bài thơ Cảm xúc mùa thu là một bài thơ như thế, được Đỗ Phủ sáng tác năm 766, khi đang sống phiêu bạt ở Quý Châu.. Trong bài thơ, bốn câu thơ đầu tiên khắc họa nên bức tranh thiên nhiên mùa thu ảm đạm, hắt hiu. Bốn câu tiếp theo là hình ảnh con người và cảnh sinh hoạt trong mùa thu. Và cuối cùng là tâm trạng của nhà thơ.
Bốn câu đầu miêu tả bức tranh thiên nhiên mùa thu.
"Ngọc lộ điêu thương phong thụ lâm,Vu sơn, Vu giáp khí tiêu sâm.Giang gian ba lãng kiêm thiên dũng,Tái thượng phong vân tiếp địa âm."
Dịch thơ tiếng Việt:
Lác đác rừng phong hạt móc sa,Ngàn non hiu hắt, khí thu lòa.Lưng trời sóng gợn lòng sông thẳm,Mặt đất mây đùn cửa ải xa.
Trong bốn câu thơ này, nhà thơ đã khéo léo kết hợp giữa nét cổ điển và hiện đại, giữa thiên nhiên và tâm trạng con người. Hai câu thơ đầu miêu tả khung cảnh thiên nhiên mùa thu ảm đạm, hắt hiu. Rừng phong lá đỏ, hạt móc trắng xóa rơi lác đác, tạo nên một khung cảnh hoang vu, lạnh lẽo. Núi Vu và hẻm Vu nổi tiếng hiểm trở, hùng vĩ nay bị bao trùm bởi làn sương mỏng, càng tăng thêm vẻ u ám, tiêu điều. Hai câu thơ sau mở rộng không gian, từ rừng núi chuyển sang sông nước. Sóng nước mênh mông, cuồn cuộn chảy, nhấn chìm cả bầu trời. Mây đen ùn ùn kéo đến che lấp cửa ải xa xăm, tạo nên một bức tranh mùa thu vừa hùng vĩ vừa bi tráng.
Bốn câu thơ tiếp theo miêu tả cảnh sinh hoạt đời thường nơi biên ải xa xôi, hẻo lánh.
"Tùng cúc lưỡng khai tha nhật lệ,Cô chu nhất hệ cố viên tâm.Hàn y xứ xứ thôi đao xích,Bạch Đế thành cao cấp mộ châm."
Dịch thơ tiếng Việt:
Khóm cúc tuôn đôi dòng lệ cũ,Con thuyền buộc chặt mối tình nhà.Lạnh lùng giục kẻ tay dao thước,Thành Bạch, chày vang bóng ác tà.
Hai câu thơ đầu miêu tả hình ảnh hoa cúc nở hai lần, gợi liên tưởng đến những giọt nước mắt tuôn rơi. Hoa cúc vốn là loài hoa tượng trưng cho mùa thu, cho sự tàn phai, chia ly. Ở đây, hoa cúc nở hai lần, gợi lên nỗi nhớ quê hương da diết của tác giả. Con thuyền lẻ loi trên sông, buộc chặt vào bến bờ, gợi lên nỗi niềm mong ngóng, chờ đợi ngày trở về quê hương. Hai câu thơ sau miêu tả cảnh sinh hoạt đời thường nơi biên ải. Tiếng chày đập vải vang lên dồn dập, báo hiệu một mùa đông lạnh giá sắp đến. Bóng chiều buông xuống, gợi lên nỗi buồn man mác, tiếc nuối.
Qua bốn câu thơ cuối, ta thấy được tấm lòng của Đỗ Phủ với quê hương. Dù phải sống trong hoàn cảnh khó khăn, gian khổ nơi đất khách quê người, nhưng ông vẫn luôn nhớ về quê hương, mong ngóng ngày được trở về. Tình cảm ấy được thể hiện qua những hình ảnh thơ đầy ám ảnh, gợi lên nỗi nhớ quê hương da diết.