Bài thơ "Chợ Đồng" của Nguyễn Khuyến là một tác phẩm tiêu biểu cho dòng thơ trữ tình, phản ánh cuộc sống và tâm tư của người nông dân Việt Nam xưa. Bài thơ thể hiện tâm trạng của nhân vật trữ tình qua hai giai đoạn: chờ đợi, mong ngóng và thất vọng, buồn bã.
Nhân vật trữ tình trong bài thơ là một người nông dân chất phác, hiền lành, luôn mong ngóng ngày hội chợ để được gặp gỡ, giao lưu với mọi người. Ông thể hiện sự nôn nao, hồi hộp khi chờ đợi phiên chợ Đồng diễn ra. Câu thơ "Mong trời sáng mau, tôi xuống chợ" đã bộc lộ rõ ràng tâm trạng ấy. Ông mong thời gian trôi thật nhanh để có thể đến chợ, được hòa mình vào không khí náo nhiệt, rộn ràng của phiên chợ.
Tuy nhiên, khi trời sáng, phiên chợ đã tan, ông cảm thấy hụt hẫng, tiếc nuối. Câu thơ "Trời sáng mãi chưa thấy người đâu" đã thể hiện nỗi buồn, cô đơn của nhân vật trữ tình. Ông đứng giữa chợ nhưng chẳng còn ai, chỉ còn lại những dấu chân người in trên mặt đất. Cảnh tượng ấy khiến ông cảm thấy trống vắng, lẻ loi, như bị bỏ rơi giữa chốn đông người.
Tâm trạng của nhân vật trữ tình tiếp tục được thể hiện qua những câu thơ sau đó. Ông nhớ lại những kỉ niệm đẹp về phiên chợ Đồng, về những người thân quen, về những món ăn ngon, những trò chơi dân gian. Những kí ức ấy khiến ông cảm thấy ấm áp, vui vẻ, nhưng cũng đầy tiếc nuối vì tất cả giờ đây chỉ còn là quá khứ.
Cuối cùng, nhân vật trữ tình vẫn giữ nguyên vẹn hình ảnh phiên chợ Đồng trong lòng mình. Ông mong muốn được trở lại phiên chợ ấy, được sống lại những khoảnh khắc hạnh phúc, bình yên. Tâm trạng của ông vừa mang nét buồn bã, tiếc nuối, vừa chứa đựng niềm hi vọng, khát khao được sống trọn vẹn với những gì đã qua.
Bài thơ "Chợ Đồng" không chỉ là bức tranh sinh động về cuộc sống làng quê Việt Nam xưa mà còn là tiếng lòng tha thiết của người nông dân trước những biến đổi của thời cuộc. Qua tâm trạng của nhân vật trữ tình, tác giả đã gửi gắm những suy ngẫm sâu sắc về cuộc đời, về con người, về quê hương, đất nước.