Giải hộ tôi

Vermouth

Đây là lời giải cho các bài tập trong hình ảnh, được trình bày dưới dạng bài tập về nhà môn Ngữ văn.

1. Bài tập thực hành về câu hỏi tu từ

Bài tập 1: Xác định câu hỏi tu từ trong các trường hợp sau đây. Nêu tác dụng.

a. Trong đoạn thơ "Tống biệt hành" của Thâm Tâm

Các câu hỏi tu từ là:

• "Sao có nắng sông ở trong lòng"
• "Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong"

Tác dụng:

Những câu hỏi này không nhằm mục đích tìm kiếm câu trả lời mà để bộc lộ trực tiếp tâm trạng, cảm xúc của nhân vật trữ tình. Chúng diễn tả nỗi buồn man mác, sự day dứt, cô đơn, và cảm giác chia ly thấm thía khi chứng kiến cảnh tiễn biệt, làm nổi bật không khí li biệt buồn bã, đầy tâm trạng. 

b. Trong đoạn trích "Nhớ rừng" của Thế Lữ

Câu hỏi tu từ là:

• "Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?"

Tác dụng:

Câu hỏi này bộc lộ sự nuối tiếc, niềm khao khát mãnh liệt về quá khứ tự do, hào hùng, oanh liệt của chúa sơn lâm. Nó nhấn mạnh sự đối lập gay gắt giữa quá khứ vinh quang và thực tại tủi nhục, tù túng trong cũi sắt vườn bách thú, thể hiện tâm trạng u uất, căm hận của con hổ bị giam cầm. 

c. Trong đoạn thơ của Tố Hữu

Các câu hỏi tu từ là:

• "Vì sao hơi miền Nam yêu dấu / Người không ở nấc màu da sinh"
• "Vì sao hơi miền Nam chiến đấu / Người tên ngưng không của mình?"

Tác dụng:

Những câu hỏi này được dùng để nhấn mạnh, bộc lộ tình cảm yêu thương, sự trân trọng đối với những con người miền Nam đã hy sinh xương máu, chiến đấu kiên cường vì độc lập tự do của Tổ quốc. Chúng khơi gợi sự đồng cảm, lòng tự hào và khẳng định ý chí chiến đấu sắt đá của người dân Việt Nam.

Bài tập 2: Câu hỏi trong các trường hợp sau đây có phải là câu hỏi tu từ không? Dựa vào đâu mà bạn khẳng định như vậy?

a. Câu hỏi: "Có ai một buổi sáng mùa thu, ngồi nhàn ra đương số, thấy những cô gái làng Vòng gánh cốm đi bán mà không nghe thấy lòng rộn rã yêu thương?"

• Có phải câu hỏi tu từ.
• Giải thích: Câu hỏi này không cần câu trả lời. Người viết dùng nó để khẳng định một chân lý: Bất cứ ai có tâm hồn tinh tế, yêu thiên nhiên, yêu cái đẹp đều sẽ cảm thấy yêu thương, rung động trước hình ảnh đó. Đây là cách biểu đạt cảm xúc mãnh liệt, khẳng định chắc chắn điều mình cảm nhận.

b. Câu hỏi: "Ất đâm bảo thảo mộc tự nhiên không có tình mẫu tử?" (Ngô Văn Phú)

• Là câu hỏi tu từ.
• Giải thích: Câu hỏi dùng để bác bỏ một quan điểm sai lầm, phi lý. Nó khẳng định rằng tình mẫu tử là bản năng tự nhiên, không chỉ ở con người mà còn ở loài vật, cây cỏ. Mục đích là làm nổi bật tình cảm thiêng liêng, phổ biến này.

c. Câu hỏi: "Cả đàn bỏ giao cho thằng bé người không ra người, ngợm không ra ngợm ấy chăn dắt làm ăn?" (Truyện cổ tích Sọ Dừa)

• Là câu hỏi tu từ.
• Giải thích: Đây là lời than vãn, thể hiện sự ngạc nhiên, lo lắng, và cả sự phản đối của mẹ Sọ Dừa khi thấy con mình gầy gò, dị dạng nhưng lại được giao việc chăn bò quan trọng. Câu hỏi bộc lộ rõ tâm trạng của người mẹ, không phải để hỏi thông tin.

d. Câu hỏi: "Vậy thì sự biệt li không chỉ có một nghĩa buồn rầu khổ sở. Sao ta không ngắm sự biệt li theo tâm hồn một chiếc lá nhẹ nhàng rơi?" (Khải Hưng)

• Là câu hỏi tu từ.
• Giải thích: Câu hỏi mang tính chất gợi mở, định hướng suy nghĩ. Tác giả không hỏi để biết "tại sao không ngắm", mà muốn dẫn dắt người đọc đến một cách nhìn mới, tích cực, thanh thoát hơn về sự chia ly, không chỉ bó hẹp trong nỗi buồn khổ.

e. Câu hỏi: "Đê vỡ mất, việc ông cách cổ chúng mày, thớt ông hỏi tội chúng mày! Có biết không? Lính đâu! Sao bay đâm để cho nó chui xồng xộc vào đây như vậy? Không còn pháp tắc gì nữa?" (Phạm Duy Tốn)

• Có phải câu hỏi tu từ.
• Giải thích: Đây là lời mắng nhiếc, quát tháo của quan lớn, bộc lộ sự tức giận, hống hách, không phải để yêu cầu thông tin. Mục đích của chuỗi câu hỏi là thể hiện uy quyền, sự tức tối và phê phán thái độ làm việc tắc trách của người lính.

Bài tập 3: Đặt câu hỏi tu từ dùng để

a. Yêu cầu một người bạn cho kể lại nội dung cuốn truyện vừa đọc.

• "Cậu có thể kể cho mình nghe lại nội dung cuốn truyện Hoàng tử bé mà bạn mới đọc được không nhỉ?"

b. Bộc lộ cảm xúc trước một buổi sáng đẹp.

• "Ôi, buổi sáng hôm nay, trời thật là đẹp phải không?"
• "Làm sao có thể diễn tả hết vẻ đẹp của buổi sáng hôm nay được đây?"

c. Bạn có thể cho mình đi nhờ xe bạn về được không?

• "Chắc bạn không nỡ để mình đi bộ về một mình chứ?"
• "Bạn có thể cho mình đi nhờ xe về nhà được không nhỉ?"

2. Bài tập thực hành về nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn trong câu

Bài tập 1: Xác định nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn trong các trường hợp sau đây:

a. Trường hợp 1 (Truyện cười "Khoe của")

• Bác có thấy con lợn cưới của tôi chạy qua đây không?
• Nghĩa tường minh: Anh này hỏi người mặc áo mới có nhìn thấy con lợn (dùng trong đám cưới) của mình chạy qua hay không.
• Từ lúc tôi mặc cái áo mới này, tôi chẳng thấy con lợn nào chạy qua đây cả!
• Nghĩa tường minh: Người mặc áo mới trả lời rằng từ khi mặc áo mới, anh ta không thấy bất kỳ con lợn nào chạy qua chỗ đó.
• Nghĩa hàm ẩn của cả hai câu nói: Cả hai nhân vật đều đang ngầm khoe khoang của cải của mình (người thì khoe lợn cưới, người thì khoe áo mới). Họ cố tình đưa thông tin không cần thiết vào câu nói để người nghe nhận ra điều họ muốn khoe. 

b. Trường hợp 2 (Truyện cười "Con rắn vuông")

• Bề ngang hai mươi thước, bề dài hai mươi thước đúng. Thì ra là con rắn vuông bốn góc à!
• Nghĩa tường minh: Anh chồng mô tả con rắn mình thấy có chiều rộng và chiều dài đều là hai mươi thước.
• Nghĩa hàm ẩn: Anh chồng đang nói khoác, bịa đặt về một con rắn phi thực tế (trên đời làm gì có rắn vuông bốn góc). Người vợ dùng câu sau để châm biếm, bóc mẽ lời khoác lác của chồng.

Bài tập 2: Đọc văn bản sau và thực hiện các yêu cầu sau:

Đọc văn bản:

(Nội dung truyện "Chủ nhà keo kiệt và anh đầy tớ")

Yêu cầu (Các yêu cầu a, b, c không được liệt kê đầy đủ trong ảnh nhưng dựa trên gợi ý để giải thích các thoại):

Phân tích nghĩa tường minh và hàm ẩn của các câu thoại chính:

• Chủ nhà nói: "Thằng này ngốc thật, hai bên đường thiếu gì ao hồ. Khát nước thì xuống đó mà uống, tìm vào quán xá cho nó phiền phức."
• Nghĩa tường minh: Nước có sẵn ở ao hồ, không cần tốn tiền vào quán.
• Nghĩa hàm ẩn: Bộc lộ sự keo kiệt tột độ của chủ nhà, không muốn cho đầy tớ tiền uống nước.
• Anh đầy tớ nói: "Thưa ông, độ này trời đang hạn, ao hồ ruộng nương cạn khô hết cả."
• Nghĩa tường minh: Ao hồ không có nước.
• Nghĩa hàm ẩn: Từ chối khéo ý kiến của chủ nhà, nhấn mạnh sự keo kiệt của ông chủ.
• Chủ nhà đưa cái khổ tài và nói: "Thế thì tao cho mày mượn cái này! Vắt vào người, khi khát vắt ra mà uống."
• Nghĩa tường minh: Đưa cái khăn mướt mồ hôi để vắt nước uống.
• Nghĩa hàm ẩn: Sự keo kiệt lên đến đỉnh điểm, phi lý, coi thường sức lao động của đầy tớ.
• Anh đầy tớ nói: "Dạ, trời nóng thế này vắt khô tái ngót mất! Hay là ông cho tôi mượn cái chày giã cua vậy."
• Nghĩa tường minh: Khăn mồ hôi vắt không ra nước.

Nghĩa hàm ẩn: Châm biếm lại sự keo kiệt của chủ nhà bằng một sự phi lý khác ("chày giã ra nước ai"). Câu  nói này nhằm bóc mẽ, phê phán tính cách bủn xỉn của ông chủ.