Phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến theo dàn ý sau - Mở bài: Giới thiệu ngắn gọn về tác phẩm (nhan đề, tác giả); nêu ý kiến khái quát về tác phẩm. - Thân bài: + Nêu nội dung chính của tác...

Nguyễn Khuyến (1835–1909) là một nhà thơ tiêu biểu của văn học Việt Nam cuối thế kỉ XIX, nổi tiếng với các bài thơ trào phúng, vừa hài hước vừa châm biếm sâu sắc. Ông quan sát tinh tế những hiện tượng xã hội, đặc biệt trong lĩnh vực khoa cử và học vấn, để qua đó gửi gắm bài học về tri thức và nhân cách. Bài thơ Tiến sĩ giấy thể hiện một thực trạng phổ biến: những người nhờ giấy tờ và danh hiệu mà được phong học vị, nhưng lại thiếu năng lực thực chất, tự phụ và hão huyền.

Bài thơ bắt đầu bằng hình ảnh những tiến sĩ giấy với đầy đủ nghi lễ khoa cử: “Cũng cờ, cũng biển, cũng cân đai / Cũng gọi ông nghè có kém ai”. Nguyễn Khuyến sử dụng biện pháp liệt kê để nhấn mạnh sự đầy đủ về hình thức của danh hiệu, đồng thời gợi ra khoảng cách giữa hình thức và thực chất. Những câu tiếp theo, “Mảnh giấy làm nên thân giáp bảng / Nét son điểm rõ mặt văn khôi”, cho thấy tấm bằng hay giấy chứng nhận đã quyết định địa vị xã hội, quyền lực hão, nhưng tài năng thực sự của con người chưa chắc tương xứng. Qua đó, tác giả bộc lộ nỗi trăn trở trước hiện tượng khoa cử hư danh và thói hư danh trong xã hội phong kiến.

Cường điệu và phóng đại được sử dụng để làm nổi bật bản chất hão của danh lợi: “Tấm thân xiêm áo sao mà nhẹ? / Cái giá khoa danh ấy mới hời!”. Hình ảnh “tấm thân xiêm áo nhẹ” vừa tạo hiệu ứng hài hước, vừa nhấn mạnh rằng quyền lực, danh vọng của họ chỉ là hình thức, không có giá trị thực chất. Nguyễn Khuyến tiếp tục mỉa mai sự tự phụ của các tiến sĩ giấy qua hai câu cuối: “Ghế tréo, lọng xanh ngồi bảnh choẹ / Nghĩ rằng đồ thật, hóa đồ chơi!”, nơi quyền lực và danh hiệu được ví như trò chơi, khiến người đọc vừa bật cười, vừa suy ngẫm về những ảo tưởng hão.

Về nghệ thuật, bài thơ được viết theo thể thất ngôn bát cú Đường luật, bố cục cân đối, đối ngẫu rõ ràng, thể hiện sự chặt chẽ trong truyền thống thơ cổ điển. Ngôn ngữ gần gũi, sinh động, kết hợp với khẩu ngữ đời thường và hình ảnh hài hước, tạo nên giọng điệu trào phúng đặc sắc. Thủ pháp so sánh, ẩn dụ và cường điệu được sử dụng linh hoạt, khiến bài thơ vừa gây tiếng cười vừa khơi gợi những suy nghĩ nghiêm túc về giá trị của tri thức và danh vọng.

Bài thơ còn mang giá trị tư tưởng sâu sắc. Nguyễn Khuyến phê phán thói chạy theo danh lợi hão, coi trọng hình thức hơn năng lực thực chất. Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của thực học, thực tài, rèn luyện tri thức và kỹ năng để đạt thành công thực sự. Học để lấy bằng cấp mà không trau dồi năng lực sẽ khiến con người dễ thất bại, đồng thời tạo ra những nguồn nhân lực kém chất lượng, ảnh hưởng đến tiến bộ chung của xã hội. Bài thơ cũng cảnh tỉnh về sự tự phụ, ảo tưởng quyền lực và danh tiếng, đồng thời nhắc nhở mỗi người cần rèn luyện năng lực, học tập nghiêm túc, không chạy theo hình thức hay danh lợi hão.

Nhìn từ góc độ hiện đại, thông điệp của Tiến sĩ giấy vẫn còn nguyên giá trị. Nó không chỉ phản ánh hiện tượng xã hội của thời Nguyễn Khuyến mà còn nhắc nhở thế hệ học sinh, sinh viên ngày nay phải coi trọng kiến thức thực chất và năng lực bản thân, đồng thời tránh chạy theo bằng cấp hay danh hiệu mà quên đi việc rèn luyện khả năng tư duy, kỹ năng và đạo đức. Qua bức tranh hài hước mà sâu sắc này, Nguyễn Khuyến cho thấy sức mạnh của thơ trào phúng: vừa phê phán hiện thực, vừa gieo nhịp suy ngẫm cho người đọc về giá trị đích thực của học vấn và danh vọng.