18. Giải thích vì sao trong hệ sinh thái tự nhiên, các mối quan hệ sinh vật rất phức tạp và chồng chéo.

Trong tự nhiên không có những “mối quan hệ đơn lẻ” tách biệt mà luôn tồn tại cùng lúc rất nhiều hình thức tương tác giữa các loài. Những lý do chính khiến hệ sinh thái trở nên phức tạp và chồng chéo như sau: 1. Đa dạng loài lớn – Mỗi hệ sinh thái thường có hàng chục đến hàng trăm loài từ vi sinh vật, thực vật tới động vật. – Mỗi loài lại tham gia vài ba (thậm chí hàng chục) mối quan hệ khác nhau: làm thức ăn của loài này, cạnh tranh với loài kia, ký sinh hay hợp tác với loài khác… 2. Lưới thức ăn thay vì chuỗi thức ăn đơn giản – Trong thực tế, con mồi của một loài không chỉ là duy nhất, và một loài cũng có thể bị nhiều loài săn mồi. – Kết quả là chúng ta có mạng lưới dinh dưỡng (food web) với vô số nhánh đan chéo, không phải chuỗi thẳng. 3. Nhiều loại quan hệ sinh thái – Hữu ích – có lợi (cộng sinh, hỗ trợ nhau, trao đổi tài nguyên) – Có hại (ăn thịt, ký sinh, cạnh tranh tranh giành tài nguyên) – Trung lập (ít ảnh hưởng qua lại) Một loài có thể vừa cạnh tranh với loài A, vừa hợp tác với loài B, đồng thời lại là con mồi của loài C… 4. Phân hóa về không gian và thời gian – Một khu rừng hay đồng cỏ không đồng nhất: có mảng sáng, mảng râm, vùng ẩm thấp, vùng khô… Mỗi nơi tạo điều kiện cho các loài khác nhau sinh sống. – Chu kỳ ngày–đêm, mùa khô–mưa, mùa nóng–lạnh khiến hành vi và mối quan hệ giữa các loài thay đổi theo thời gian. 5. Tác động gián tiếp và phản hồi – Ví dụ: loài D săn mồi loài E; khi D giảm, E tăng; E tăng có thể tiêu diệt nhiều thứ sinh vật khác F, G,… – Chính những chuỗi phản hồi (feedback) này làm mối quan hệ giữa D và F/G không hẳn trực tiếp nhưng cũng rất “chồng chéo”. 6. Khả năng thích nghi và biến dị của loài – Khi điều kiện môi trường hay thành phần loài thay đổi, nhiều loài lập tức điều chỉnh tập tính – thức ăn – sinh cảnh. – Điều này liên tục tạo ra các mối quan hệ mới đồng thời làm cũ bớt quan trọng, khiến cấu trúc hệ sinh thái luôn biến động. Kết lại, sự đa dạng loài, đa dạng mối quan hệ (ăn thịt, cộng sinh, cạnh tranh…), cũng như biến động không gian – thời gian và các phản hồi sinh thái tạo nên một “mạng lưới” tương tác phong phú, đan xen chặt chẽ, khó “gỡ rối” trong mọi hệ sinh thái tự nhiên.