Lý thuyết về ankin

I. ĐỒNG ĐẲNG, ĐỒNG PHÂN, DANH PHÁP

1. Đồng đẳng

- Ankin là hiđrocacbon không no mạch hở, trong phân tử có 1 liên kết ba

- CTTQ của dãy đồng đẳng ankin là: C_nH_2n-2 (n\(\geqslant \)2)

 - Công thức đơn giản nhất là axetilen (CH≡CH).

- Đặc biệt phân tử CH≡CH có cấu trúc đường thẳng.

2. Đồng phân

- C₂H₂ và C₃H₄ không có đồng phân ankin

- Các chất từ C4 trở đi có đồng phân vị trí liên kết ba và từ C5 có đồng phân mạch C

Ví dụ: C₅H₈ có 3 đồng phân.

    CH≡C–CH₂–CH₂–CH₃;   CH₃–C≡C–CH₂–CH₃

    CH≡C–CH(CH₃)–CH₃

3. Danh pháp

- Tên thường: tên gốc ankyl liên kết với nguyên tử C của liên kết ba + axetilen 

- Tên thay thế: số chỉ vị trí nhánh + tên nhánh + tên mạch chính + số chỉ vị trí liên kết ba + in

Ví dụ:

II. TÍNH CHẤT VẬT LÍ

- Nhiệt độ sôi, nhiệt độ nóng chảy, khối lượng riêng tăng dần theo chiều tăng của phân tử khối

- Ankin nhẹ hơn nước, không tan trong nước

III. TÍNH CHẤT HÓA HỌC

1. Phản ứng cộng

- Cộng hiđro: C_nH_2n-2 + 2H₂ \(\xrightarrow{{Ni,{t^o}}}\) C_nH_{2n + 2}

- Cộng brom, clo: C_nH_2n + 2Br₂ \( \to \) C_nH_2nBr₄

- Cộng HX( với X là OH, Halogen,...): C_nH_2n-2+ 2HX \( \to \) C_nH_2nX₂

2. Phản ứng đime hóa và trime hóa

- Đime hóa:

\(2CH \equiv CH\xrightarrow{{{t^o},xt}}C{H_2} = CH - C \equiv CH\) (Vinyl axetilen) 

- Trime hóa:

3. Phản ứng thế bằng ion kim loại

\(CH \equiv CH + 2AgN{O_3} + 2N{H_3} \to CAg \equiv CAg \downarrow  + N{H_4}N{O_3}\)

Lưu ý: Chỉ có các ank - 1 - in có phản ứng trên tương tự như axetilen, nên người ta dùng phản ứng này để nhận biết ank - 1 - in với các ankin khác và các hiđrocacbon khác

4. Phản ứng oxi hóa 

- Ankin cháy trong không khí sinh ra CO₂ và H₂O và tỏa nhiều nhiệt.

- Ankin cũng làm mất màu dung dịch KMnO₄ tương tự như anken

IV. ĐIỀU CHẾ

- Trong phòng TN axetilen điều chế bằng cách cho CaC₂ tác dụng với nước

\(Ca{C_2} + {H_2}O \to {C_2}{H_2} + Ca{(OH)_2}\)

- Trong công nghiệp thì axetilen được điều chế từ metan

\(2C{H_4}\xrightarrow{{{{1500}^o}C,LLN}}{C_2}{H_2} + 3{H_2}\)

V. ỨNG DỤNG

- Axetilen được dùng làm đèn xì để hàn, cắt kim loại

- Là nguyên liệu quan trọng để điều chế nhiều chất hữu cơ

 Sơ đồ tư duy: Ankin